Το βαρύ αποτύπωμα των ιχθυοκαλλιεργειών
Οι εντατικές ιχθυοκαλλιέργειες στην Ελλάδα απολαμβάνουν έναν υψηλό βαθμό «ασυλίας» ως κερδοφόρα οικονομική δραστηριότητα «με εξαγωγικό προσανατολισμό», που παράλληλα κάνει προσιτά για ευρεία κατανάλωση ψάρια που θεωρούνταν "πολυτελείας". Ωστόσο, αυτές οι επιδόσεις επιτυγχάνονται επειδή οι ιχθυοκαλλιέργειες απλά δεν πληρώνουν το τεράστιο κόστος που έχουν εις βάρος της οικολογικής ισορροπίας του πλανήτη.
|
Α. Οι υδατοκαλλιέργειες δεν σώζουν άγρια ψάρια – αντίθετα, επιταχύνουν την εξαφάνισή τους
Κάποιοι νομίζουν ότι τρώγοντας ψάρια από κλωβούς γλιτώνουν τη ζωή άγριων ψαριών που θα αλιεύονταν στη θέση τους - συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο.
Όλα τα δημοφιλή "πρώτα" ψάρια που εκτρέφουμε (τσιπούρα, λαβράκι, «φαγκρί», σολομός κ.λπ.) είναι σαρκοφάγα. Στη φύση βρίσκονται ψηλά στην τροφική πυραμίδα και, άρα, είναι σχετικά ολιγάριθμα. Για να τα «καλλιεργούμε» σε αφθονία χρησιμοποιούμε ιχθυοτροφές που φτιάχνονται χρησιμοποιώντας μεγάλες ποσότητες από άγρια ψάρια. Για κάθε κιλό ψαριού από κλωβούς, έχουν αλιευθεί τουλάχιστον διπλάσια και συνήθως τετραπλάσια κιλά άγριων ψαριών.
Σχεδόν το ένα πέμπτο των ψαριών που αλιεύονται αυτή τη στιγμή στη φύση γίνονται ιχθυοτροφές. Αυτή η παράνοια στερεύει τους ωκεανούς. Τεράστιοι στόλοι αλιευτικών – ιδίως στις Νότιες Θάλασσες- αλιεύουν εκατομμύρια τόνους από μικρά ψάρια και κριλ για να γίνουν ψαροτροφή.
[Σημείωση: η ιχθυοκαλλιέργεια αποτελεί μία λύση στο παγκόσμιο διατροφικό αδιέξοδο αλλά όχι με τέτοια είδη ψαριών. Οι εκτατικές ιχθυοκαλλιέργειες κυπρινοειδών και τιλάπιας, που τρέφονται με βένθος, άλγες ή υδρόβια βλάστηση (τροφή που είτε αναπτύσσεται με φυσικό τρόπο στις χωμάτινες λεκάνες όπου εκτρέφονται ή συμπληρώνεται σε κάποιο ποσοστό) έχουν σχεδόν μηδενικές εισροές και όντως προσφέρουν φθηνή πρωτεΐνη. Αυτή, όμως, η βιώσιμη και κοινωνικά και περιβαλλοντικά ορθή ιχθυοκαλλιέργεια δεν έχει καμία σχέση με τις επιθετικές βιομηχανίες τσιπούρας λαβρακιού και σολομού.]
Β. Ρύπανση και χημικά χωρίς έλεγχο
Θα φανταζόμασταν μια κτηνοτροφική μονάδα που παράγει 1.000 τόνους κρέατος το χρόνο στη στεριά, χωρίς βιολογικό καθαρισμό; Χωρίς έλεγχο για τα χημικά και αντιβιοτικά που απορρίπτει στο περιβάλλον; Κι όμως, στις ιχθυοκαλλιέργειες χιλιάδες τόνοι περιττωμάτων ψαριών και υπολειμμάτων ψαροτροφών καταλήγουν απευθείας στη φύση. Όσο κι αν τα θαλάσσια ρεύματα διαχέουν τη ρύπανση και οι φυσικοί αποικοδομητές «δουλεύουν στο φουλ», η συνεχής αύξηση της παραγωγής φέρνει πολλές περιοχές στα όρια. Συνεχώς πληθαίνουν οι περιπτώσεις μη αντιστρεπτού ευτροφισμού, έλλειψης οξυγόνου και διαταραχής των οικολογικών συνθηκών (ανάπτυξη αλγών, ασθενειών κ.λπ.).
Βέβαια, οι υδατοκαλλιέργειες πληρώνουν πρώτες το κόστος της ρύπανσης με μαζικούς θανάτους ψαριών (όπως στον Αμβρακικό και πρόσφατα στα νησιά Λοφότεν στη Νορβηγία). Πρόκειται για τυπικό παράδειγμα ανάπτυξης «ιμπεριαλιστικού» τύπου: αυξανόμενη ληστρική εκμετάλλευση και κερδοφορία και, όταν έρθει η κατάρρευση, πηγαίνουμε αλλού. Μόνο που, πλέον, τα όρια στενεύουν για όλους.
Το ίδιο ισχύει και με την χημική ρύπανση από τα πολλά φάρμακα (όπως αντιβιοτικά, αναλγητικά), των οποίων η χρήση είναι απαραίτητη αφού χιλιάδες ψάρια συνωστίζονται σε πολύ μικρό χώρο. Φορμόλη και άλλες ουσίες επίσης χρησιμοποιούνται για την απαλλαγή των ψαριών από παράσιτα πριν την κατανάλωση. Όλα αυτά χρησιμοποιούνται σε μεγάλες ποσότητες από τις μονάδες και όλα διαχέονται άμεσα στο φυσικό περιβάλλον.
Φυσικά, πολλά "χημικά" χρησιμοποιούνται (νόμιμα!) και στην στεριανή κτηνοτροφία, όπως και σε κάθε βιομηχανική παραγωγή τροφής. Ωστόσο, μόνο οι ιχθυοκαλλιέργειες απολαμβάνουν το απαράδεκτο προνόμιο της ανεξέλεγκτης απόρριψης οργανικών και χημικών υπολειμμάτων στο φυσικό περιβάλλον – κάτι αδιανόητο στην στεριά
Γ. "Παράπλευρες απώλειες"
Εκτός από τους κλωβούς που βλέπουμε στην θάλασσα, η λειτουργία κάθε μονάδας υδατοκαλλιεργειών προϋποθέτει και τα λεγόμενα «Συνοδά Έργα». Νέα λιμάνια (μικρά αλλά και μεγαλύτερα σε Περιοχές Οργανωμένης Ανάπτυξης Υδατοκαλλιεργειών - ΠΟΑΥ), νέες προβλήτες, νέες αποθήκες, νέοι δρόμοι πρόσβασης, συσκευαστήρια, ψυγεία, ιχθυογεννητικοί σταθμοί και πολλά άλλα συνοδεύουν από την μεριά της στεριάς την ανάπτυξη των ιχθυοκαλλιεργειών στη θάλασσα ως απαραίτητα για να προχωρήσουν οι «επενδύσεις». Όλα αυτά αλλάζουν εντελώς τη φυσιογνωμία των γειτονικών ακτών, ωστόσο οι επιπτώσεις τους σχεδόν πάντα παραβλέπονται.
Επίσης παραβλέπονται σοβαρά «παράπλευρα» προβλήματα που συνδέονται με τη λειτουργία μονάδων ιχθυοκαλλιεργειών εντός ευαίσθητων οικοσυστημάτων και προστατευόμενων περιοχών. Εκεί, οι μονάδες βρίσκονται μέσα στον βιότοπο θηρευτών, που είναι φυσικό να προσελκύονται από τα ψάρια που βρίσκονται σε αφθονία μέσα στους κλωβούς. Τα προβλήματα που προκύπτουν είναι η άμεση καταδίωξη προστατευόμενων ψαροφάγων ειδών (φώκιες, ερωδιοί, πελεκάνοι), η όχληση και εκδίωξη αυτών των ειδών από περιοχές στις οποίες αναζητούν τροφή, η θανάτωση πουλιών που παγιδεύονται στα δίχτυα που σκεπάζουν τους κλωβούς (οι μπλεγμένοι νεκροί ερωδιοί σε αυτά τα δίχτυα είναι συνηθισμένο θέαμα) αλλά και η έμμεση όχληση από τη λειτουργία των εγκαταστάσεων (εντατική κίνηση σκαφών, θόρυβοι, φωτισμός κ.λπ.).
Επίσης σημαντική είναι η διατάραξη των φυσικών πληθυσμών ψαριών από τις μεγάλες ποσότητες υπολειμμάτων τροφής που πέφτουν κάτω από τους κλωβούς. Σε όλες τις προστατευόμενες περιοχές απαγορεύεται το τάισμα των άγριων ζώων, όχι μόνο για λόγους ρύπανσης, αλλά και επειδή διαταράσσει την λειτουργία των οικοσυστημάτων (π.χ. αλλάζει την συμπεριφορά των άγριων ειδών, ευνοεί επιλεκτικά κάποια από αυτά εις βάρος των άλλων, δημιουργεί εξαρτήσεις και αφύσικες συγκεντρώσεις κ.λπ.). Σε κανένα Εθνικό Πάρκο στη στεριά δεν θα επιτρεπόταν να ταΐζει κάποιος χιλιάδες ζώα, και μάλιστα με τεχνητή τροφή.
Επίσης σημαντική είναι η διατάραξη των φυσικών πληθυσμών ψαριών από τις μεγάλες ποσότητες υπολειμμάτων τροφής που πέφτουν κάτω από τους κλωβούς. Σε όλες τις προστατευόμενες περιοχές απαγορεύεται το τάισμα των άγριων ζώων, όχι μόνο για λόγους ρύπανσης, αλλά και επειδή διαταράσσει την λειτουργία των οικοσυστημάτων (π.χ. αλλάζει την συμπεριφορά των άγριων ειδών, ευνοεί επιλεκτικά κάποια από αυτά εις βάρος των άλλων, δημιουργεί εξαρτήσεις και αφύσικες συγκεντρώσεις κ.λπ.). Σε κανένα Εθνικό Πάρκο στη στεριά δεν θα επιτρεπόταν να ταΐζει κάποιος χιλιάδες ζώα, και μάλιστα με τεχνητή τροφή.
Τέλος, σημαντικότατη είναι και η γενετική αλλοίωση των φυσικών πληθυσμών από τα (γενετικά διαφορετικά από τους άγριους συγγενείς τους και σε κάποιες περιπτώσεις γενετικά τροποποιημένα) ψάρια που δραπετεύουν (κάτι που φαίνεται ήδη να επηρεάζει τους άγριους πληθυσμούς της τσιπούρας), ενώ δεν ελέγχεται η εισαγωγή ξενικών ειδών, των οποίων η διασπορά στη φύση είναι επικίνδυνη. Ωστόσο, σχεδόν καμία Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ακόμη και σε Εθνικά Πάρκα) δεν ασχολείται με όλες αυτές τις σοβαρές επιπτώσεις των ιχθυοκαλλιεργειών.
Για να γίνουν πραγματικά βιώσιμες οι θαλάσσιες υδατοκαλλιέργειες χρειάζεται να γίνουν πολλά, με κυριότερα την αναθεώρηση του προχειρότατου Χωροταξικού Σχεδίου για τις Υδατοκαλλιέργειες (το οποίο καταρτίστηκε βιαστικά, κυρίως για να προστατέψει νομικά τις μονάδες από προσφυγές) και την εξασφάλιση αξιόπιστων μετρήσεων ποιότητας του θαλάσσιου περιβάλλοντος γύρω από αυτές.
Πριν από όλα, όμως, πρέπει να δούμε τις ιχθυοκαλλιέργειες ως αυτό που είναι: Δεν είναι αθώος «πρωτογενής τομέας» ούτε ευφυείς επενδύσεις που αξιοποιούν "τον πλούτο της θάλασσάς μας". Είναι βαριές βιομηχανικές εκτροφές που δεν πληρώνουν τις σοβαρές επιπτώσεις τους στον πλανήτη.
[Το κείμενο βασίζεται σε άρθρο στη Μήτιδα (Ιούνιος 2019). Ευχαριστώ την φίλη Μαργαρίτα για την προτροπή]
ΠΗΓΗ: petrovouni.blog