Η κλιματική αλλαγή και ο νόμος της Εντροπίας. Οκτώ θέσεις και ένα κάλεσμα για αλλαγή σκέψης

Του Βασίλη Παπαδόπουλου

Το 1980 ο αμερικανός κοινωνιολόγος Jeremy Rifkin έγραψε ένα αξιόλογο βιβλίο με τον τίτλο „Εντροπία –μια νέα θεώρηση του κόσμου“[1]
Αφορμή για το βιβλίο αποτέλεσε η τότε συζήτηση για την ενεργειακή κρίση. Σ’ αυτό το βιβλίο ο Rifkin έδειξε ότι το σημερινό οικονομικό και κοινωνικό μοντέλο δεν οδηγεί σε αδιέξοδα μόνο στα ενεργειακά άλλα και σε άλλους τομείς της ζωής μας όπως λ.χ. την οικονομία, την παιδεία, την ιατρική, την πολεοδομία κ.λ.π.
Σαν απόδειξη ο Rifkin δεν έφερε ιδεολογικά ή ηθικά επιχειρήματα, αλλά το δεύτερο θερμοδυναμικό αξίωμα (2. ΘΑ) και το μέγεθός του, την Εντροπία. Για τους μη τεχνικούς, το πρώτο θερμοδυναμικό αξίωμα λέει ότι η συνολική ενέργεια σε ένα κλειστό σύστημα μένει σταθερή, παρ`ότι η ενέργεια μετατρέπεται από μία μορφή σε άλλη. Το 2.ΘΑ ορίζει την ποιότητα της ενέργειας καθώς και την κατεύθυνση των ενεργειακών μεταβολών. Ένα παράδειγμα: Δυο ίσες ποσότητες ενέργειας π.χ. 2000 Joule έχουν διαφορετική ποιότητα ανάλογα με τη θερμοκρασία τους. Η ενέργεια που βρίσκεται σε μια θερμοκρασία 1000° Κελσίου είναι πιο πολύτιμη από μια ενέργεια στους 15° Κελσίου, γιατί η πρώτη ενέργεια μπορεί να μετατραπεί σε άλλες μορφές ενέργειας π.χ. ηλεκτρική ( λέγεται και ελεύθερη ενέργεια), η δεύτερη ενέργεια δεν έχει σχεδόν καθόλου αξία (λέγεται και δεσμευμένη ενέργεια). Η Εντροπία είναι η ποσότητα εκείνη της ενέργειας που δεν μπορεί πλέον να μετατραπεί σε έργο και η οποία χάνεται.
Ο Albert Einstein θεωρούσε τον νόμο της Εντροπίας τον βασικό νόμο των επιστημών. Σε αυτό το άρθρο θα περιοριστουμε μόνο στις ενεργειακές μετατροπές και την προστασία του περιβάλλοντος.

Τα βασικά συμπεράσματα από το 2.ΘΑ εν συντομία είναι (παραπομπές και σελίδες από το βιβλίο του Rifkin στην γερμανική έκδοση):
- Ο νόμος της Εντροπίας λέει, ότι στις μετατροπές της ενέργειας και της ύλης η αξία της ενέργειας και των υλικών συνέχεια μειώνεται. Χρησιμοποιούμε πρώτες ύλες, μέταλλα, αέριο, κάρβουνο, πετρέλαιο, κλπ. που δημιουργήθηκαν πριν εκατομμύρια χρόνια και σε κάθε μετατροπή τους μειώνουμε την ποιότητά τους. Σε κάθε μετατροπή, ακόμα και με την καλύτερη μέθοδο, χάνεται για πάντα ένα μέρος της ενέργειας και της ύλης στην φύση ως απόβλητο. Χωρίς αυτήν την θυσία, χωρίς απώλειες, δεν γίνονται μετατροπές στην φύση. Ένα παράδειγμα : Το κλιματιστικό μειώνει την θερμοκρασία σε ένα σπίτι το καλοκαίρι, αλλά παράλληλα ανεβαίνει η θερμοκρασία στο μπαλκόνι που βρίσκεται ο συμπιεστής και στο εργοστάσιο που παράγει το ρεύμα για το κλιματιστικό. Η ποσότητα της ενέργειας που καταναλώθηκε στον συμπιεστή και στο σταθμό ηλεκτροπαραγωγής είναι πολύ μεγαλύτερη από την ενέργεια που έβγαλε το κλιματιστικό στο σπίτι.
-Ο νόμος της Εντροπίας μας δείχνει ότι όλες οι μετατροπές στην φύση γίνονται σε μία κατεύθυνση και συγκεκριμένα από την κατάσταση της ελεύθερης σε αυτήν της δεσμευμένης ενέργειας, δηλ. στην κατεύθυνση μεγαλύτερης Εντροπίας. Αυτή η διαδικασία είναι μη αντιστρέψιμη. Μια μεταστροφή 100% του προτσές, ένα Perpetuum mobile, είναι αδύνατον να συμβεί (ς.54).
- „Ο νόμος της Εντροπίας αποδομεί την αντίληψη ότι η επιστήμη και η τεχνολογία δημιουργούν έναν κόσμο με μεγαλύτερη τάξη.“ (ς.16) και μπορούν να λύσουν όλα τα προβλήματα, όπως πίστευε ο Francis Bacon και ο John Locke το 17ο αιώνα και όπως πιστεύουν πολλοί και σήμερα. Η τεχνολογία δημιουργεί τάξη (αρνητική εντροπία) σε μερικούς τομείς, αλλά πάντοτε εις βάρος μεγαλύτερης αταξίας (Εντροπίας) στο συνολικό σύστημα (περιβάλλον). Ακόμη περισσότερο, επειδή η ποιότητα της ελεύθερης ενέργειας και τα καλά αποθέματα υλικών συνέχεια μειώνονται, πρέπει να καταβάλουμε όλο και περισσότερη προσπάθεια για να μετατρέψουμε την ενέργεια σε άλλες μορφές ή για να βγάλουμε πρώτες ύλες. Ένα παράδειγμα: Παλιά αρκούσε να τρυπήσει κανείς μερικά μέτρα για να βγάλει πετρέλαιο. Σήμερα ανοίγουνε τρύπες στον πυθμένα της θάλασσας ή πλένουνε τα ασφαλτούχα χώματα στον Καναδά για να βγάλουν πετρέλαιο. Η δαπάνη διαρκώς μεγαλώνει.
-Ο νόμος της Εντροπίας λέει, ότι στην φύση τίποτε δεν είναι δωρεάν και ότι «όλα έχουν μια αξία», ακόμη και αν αυτή δεν φαίνεται αμέσως. Τις πτήσεις π.χ. με 9.99€ τις πληρώνει μεν ο επιβάτης, τις επιπτώσεις από τους τόνους CO2 που παράγονται θα τους πληρώνουν οι μελλοντικές γενιές.

Ωραία και καλά θα πει κάποιος, άλλα τι έχουν να κάνουν τα παραπάνω με την κλιματική αλλαγή και την άνοδο του CO2; Πολύ περισσότερα από ό,τι νομίζει κανείς. Με την βοήθεια του νόμου της Εντροπίας μπορούμε να αξιολογήσουμε καλύτερα τις προτάσεις που γίνονται στις συζητήσεις για την κλιματική αλλαγή.
Σήμερα όλοι μιλάνε για αυτό το φαινόμενο. Ακόμα και αυτοί που πριν 20-30 χρόνια αρνούνταν κάθε συζήτηση και θεωρούσαν την κλιματική αλλαγή μια φαντασία δεν μπορούν να αρνηθούν την πραγματικότητα. Η μέση θερμοκρασία του πλανήτη έχει ανέβει σχεδόν 1,5°, οι πάγοι στους πόλους και στους παγετώνες λειώνουν, το διοξείδιο του άνθρακα CO2 στην ατμόσφαιρα όλο και αυξάνεται, τα ζωικά είδη εξαφανίζονται. Στην Γερμανία έχουν εξαφανιστεί περίπου 75% των εντόμων τα τελευταία 27 χρόνια[2]. Αυτό το βλέπει ο καθένας στο παμπρίζ του αυτοκινήτου του. Τα πλαστικά απόβλητα δεν έχουν μολύνει μόνο τους ωκεανούς, αλλά έφτασαν και στους πόλους. Τα τελευταία τροπικά δάση, δηλ. οι πνεύμονες του πλανήτη, καταστρέφονται για να γίνουν φυτείες φοινικέλαιου ή σόγιας. Ολόκληρες περιοχές έχουν ερημοποιηθεί και οι κάτοικοι αναγκάζονται να μεταναστεύσουν. Οι μεταναστευτικές ροές δεν σχετίζονται μόνο με τους πολέμους, αλλά και με την καταστροφή των συνθηκών διαβίωσης. Οι καύσωνες το καλοκαίρι γίνονται συχνότεροι και οι καταστροφικοί τυφώνες αυξάνονται. Ακόμη και σε πολικές περιοχές καίγονται δάση. Το οικονομικό μας σύστημα καταστρέφει τις συνθήκες επιβίωσης του ανθρώπου. Ο καθένας μας αισθάνεται πως το κλίμα άλλαξε. Η νεολαία, που πάντοτε είναι πιο ευαίσθητη, βγαίνει κάθε Παρασκευή στους δρόμους.
Έτσι αναρωτιέται κανείς για τα αίτια αυτής της κατάστασης. Ποιος φταίει; Τι πρέπει να γίνει; Τι μπορεί ο ίδιος να κάνει ώστε να διατηρηθούν οι συνθήκες επιβίωσης του ανθρώπου στην γη;

Ανάλογα με την πολιτική τοποθέτηση, τα οικονομικά συμφέροντα, τον βαθμό του εγωισμού, υπάρχουν τρία ιδεολογικά στρατόπεδα που δίνουν εξηγήσεις και απαντήσεις:

A) Οι Αρνητές: Είναι οι ίδιοι άνθρωποι που πριν 30 χρόνια χαρακτήριζαν μηχανορραφίες τις προειδοποιήσεις των επιστημόνων. Αρνούνται κάθε μέτρο και διεθνείς συνθήκες για την προστασία του περιβάλλοντος και θεωρούν την κλιματική αλλαγή σαν ένα φυσικό φαινόμενο ανεξάρτητο από τον άνθρωπο. Επιφανής εκπρόσωπος της τάσης αυτής είναι ο Donald Trump στις ΗΠΑ κι από δίπλα κόμματα όπως AfD στη Γερμανία και αντίστοιχά τους στον κόσμο. Πιστεύουν ότι μπορούμε να ζούμε ξένοιαστα όπως σήμερα και ότι ο καλός Θεός θα μας προστατεύσει.
B) Οι Μεταρρυθμιστές: Είναι αυτοί που παραδέχονται μεν την κλιματική αλλαγή και την καταστροφή του περιβάλλοντος, αλλά πιστεύουν ότι με νέες τεχνολογίες, ειδικά μέτρα για την προστασία του περιβάλλοντος, περισσότερη ανακύκλωση, λιγότερη κατανάλωση κρέατος κτλ. μπορούν να λυθούν τα προβλήματα. Πιστεύουν ότι οι μηχανικοί κάτι θα σκεφτούν και ότι μπορούμε να συνεχίσουμε τον ίδιο τρόπο ζωής και κατανάλωσης, αλλά τώρα «όλα οικολογικά και με ηλεκτρικά SUV αυτοκίνητα». Συνεχίζουν όμως να πιστεύουν στην συνεχή οικονομική μεγέθυνση και ορίζουν την ανθρώπινη ευτυχία κυρίως με την ποσότητα των υλικών αγαθών που έχει ή καταναλώνει κανείς.
C) Οι Ριζοσπάστες: Είναι αυτοί που ζητάνε αλλαγή στον τρόπο ζωής, στην ιδεολογία και στις αξίες μας. Υποστηρίζουν ότι δεν μπορούμε να τον διατηρούμε πια τον υφιστάμενο τρόπο ζωής και ότι πρέπει να αρκεστούμε με λιγότερα στο μέλλον για να προστατεύσουμε τα γήινα αποθέματα, όχι γιατί πρέπει να γίνουμε ασκητές, αλλά γιατί καμιά φορά «το μισό είναι περισσότερο από το όλον»[3] Λένε ότι σιγά σιγά πρέπει να βάλουμε την ταχύτητα επιστροφής και να ξεκινήσουμε την «συρρίκνωση». Ακόμα παραπέρα ζητάνε έναν καινούργιο ορισμό των οικονομικών μεγεθών π.χ. της ανάπτυξης, του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος, της εργασίας, της αμοιβής κτλπ. έτσι ώστε να συμπεριληφθούν και τα κρυφά κόστη στους λογαριασμούς.
Στις συζητήσεις για την προστασία του περιβάλλοντος πολλές δυσάρεστες αλήθειες δυστυχώς αποσιωπούνται συνειδητά, παρ` ότι προβλέπονται από το 2. ΘΑ.

1.  Η τεχνολογία παρουσιάζεται σαν κάτι ουδέτερο και δεν λαμβάνεται υπ` όψιν ότι κάθε τεχνική, κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα αποτελεί μια παρέμβαση στην φύση και έχει επιπτώσεις. Αυτό δεν σημαίνει βέβαια ότι όλες οι παρεμβάσεις είναι ίδιες και δεν πρέπει να λάβουμε μέτρα. Αυτό το ξεχνάνε πολλοί όταν μιλάνε για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας όπως την αιολική, την φωτοβολταϊκή ή την υδραυλική. Είναι αμφισβήτητα πολύ πιο φιλικές στο περιβάλλον απ` ότι το κάρβουνο, το πετρέλαιο, το φυσικό αέριο ή το ουράνιο, και πρέπει να προωθηθούν (δεν μας μένει και τίποτε άλλο), αλλά και αυτές έχουν επιπτώσεις στο περιβάλλον (φράγματα, χιλιάδες ανεμογεννήτριες στο περιβάλλον, Panels). Για αυτό πρέπει η ενέργεια, ειδικά η ηλεκτρική, να εκτιμάται πολύ σοβαρά και να μην σπαταλιέται εύκολα για ιδιωτικά ηλεκτρικά αυτοκίνητα ή πατίνια.
2.  Δεν μπορεί να υπάρχει συνέχεια ανάπτυξη. Ειδικά αυτήν την αυταπάτη αναιρεί ο νόμος της Εντροπίας. Οι άνθρωποι δεν θέλουν να καταλάβουν ότι σε ένα κλειστό σύστημα[4], όπως η γη, με περιορισμένα αποθέματα, δεν μπορεί να υπάρχει απεριόριστη κατανάλωση, απεριόριστη οικονομική ανάπτυξη, απεριόριστη αύξηση του πληθυσμού της γης κτλπ. Μπορεί με ανακύκλωση, εναλλακτικές πηγές ενέργειας κλπ να λυθούν μερικά επείγοντα προβλήματα. Τα μακροπρόθεσμα προβλήματα όμως όχι. Κερδίζουμε μόνο λίγο χρόνο. Όλοι επιμένουν να ζητούν ανάπτυξη πάση θυσία, προκειμένου να μη θέσουν σε αμφισβήτηση το οικονομικό σύστημα. Την τερατώδη λέξη «συρρίκνωση» δεν την πιάνει κανείς στο στόμα του, γιατί αυτό θα είχε βαρύτατες συνέπειες (λιγότερη κατανάλωση, λιγότερο ακαθάριστο εγχώριο προϊόν, λιγότερα φορολογικά έσοδα, λιγότερες θέσεις εργασίας, κτλπ.), παρ` ότι είναι η μόνη ελπίδα να ανατραπεί η σημερινή οικολογική καταστροφή.
3.  Η διαθέσιμη προς καλλιέργεια γη δεν αρκεί για να τραφούν βιολογικά 8 δισεκατομμύρια άνθρωποι. Αν κάποιος θέλει μόνο την βιολογική γεωργία πρέπει να παραδεχτεί ότι αυτή η γεωργία είναι δυνατή μόνο με εκατομμύρια συμπληρωματικούς αγρότες και οι σοδειές θα είναι σαφώς μικρότερες. Ή εργατικά χέρια όπως παλιά, ή μηχανοποίηση και χημεία. Μόνο για λίγους ανθρώπους θα είναι αυτή διαθέσιμη, δηλ. μόνο για αυτούς που θα μπορούν να την πληρώνουν. Οι υπόλοιποι θα είναι ευχαριστημένοι αν έχουν κάτι να φάνε.
4.  Χωρίς να σταμάτήσει η αύξηση του πληθυσμού της γης δεν είναι μόνο αυταπάτη η βιολογική γεωργία αλλά και η διατροφή η ίδια είναι σε κίνδυνο. Οι επιστήμονες θεωρούν ότι η γη μπορεί να θρέψει το πολύ 10 δισεκατομμύρια ανθρώπους. Ο πληθυσμός της γης αυξάνεται εκθετικά και τετραπλασιάστηκε τα τελευταία 50 χρόνια, οι σοδειές όμως της γεωργίας αυξάνονται μόνο γραμμικά και η αύξηση μικραίνει κάθε χρόνο, παρά την χημεία και την γενετική. Κάθε νέος κάτοικος του πλανήτη πρέπει να τραφεί, χρειάζεται ενέργεια, υλικά, σπίτι, σχολεία, δρόμους κτλπ. Ήδη σήμερα πάνω από 50% των κατοίκων της γης ζουν σε πόλεις ή γιγαντουπόλεις και το ποσοστό αυτό αυξάνει συνεχώς. Οι συνθήκες διαβίωσης, τα οικολογικά και συγκοινωνιακά προβλήματα των γιγαντουπόλεων μας δείχνουν τι μας περιμένει αν δεν σταματήσει η αύξηση του πληθυσμού της γης. 
5.  Όλοι είμαστε υπεύθυνοι για την κλιματική αλλαγή. Ο καθένας προσπαθεί να ρίξει την ευθύνη στους άλλους. Το ακούμε κάθε μέρα. Οι αεροπορικές συγκοινωνίες εκπέμπουν μόνο 3% του C02, δεν είναι τα αυτοκίνητα αλλά τα φορτηγά το πρόβλημα, κ.ο.κ. Φυσικά και έχει ο κάθε τομέας διαφορετική συμβολή στην μόλυνση του περιβάλλοντος και στο CO2 και το μεγαλύτερο ποσοστό το έχει ο ενεργειακός τομέας, γιατί αυτός παράγει την ηλεκτρική ενέργεια για όλα τα σπίτια, τις πόλεις, τα εργοστάσια, τα τρένα κτλπ. Αν θέλουμε ο ενεργειακός τομέας να βγάζει λιγότερα απόβλητα, δεν αρκεί να αλλάξουμε την πρώτη ύλη από κάρβουνο σε αέριο ή να στήσουμε περισσότερες ανεμογεννήτριες, αλλά πρέπει να μειωθεί η ποσότητα των παραγόμενων kWh. Όλοι πρέπει να μειώσουμε την κατανάλωση της ενέργειας και των υλικών που ξοδεύουμε, γιατί κάθε kWh, και αυτή από ηλιακή ενέργεια, παράγεται με απόβλητα.
6.  Όλο και περισσότερα υλικά σήμερα ανακυκλώνονται, π.χ μέταλλα, γυαλί, χαρτί, πλαστικά. Πολλοί άνθρωποι όμως νομίζουν ότι τα υλικά που χρησιμοποιούμε μπορούν να ανακυκλωθούν και να ξαναχρησιμοποιηθούν, αν αναπτύξουμε τα κατάλληλα συστήματα και κάνουμε την ανακύκλωση πιο αποδοτική (ς.47). Ο νόμος της Εντροπίας μας λέει ότι 100% ανακύκλωση είναι αδύνατη. Τα ανακυκλώσιμα υλικά δεν πρόκειται ποτέ να φτάσουν την ποσότητα και την ποιότητα των αρχικών υλικών, γιατί και η ίδια η ανακύκλωση ξοδεύει ενέργεια, αλλά και γιατί πολλά υλικά είναι τόσο πολύ διασκορπισμένα, που είναι αδύνατον να ξανασυγκεντρωθούν. Τα μικροπλαστικά π.χ. δεν μπορούμε να τα μαζέψουμε πάλι. Για αυτό δεν φτάνει να κάνουμε μόνο διαχωρισμό των σκουπιδιών και να τα ανακυκλώνουμε για να έχουμε την συνείδησή μας ήσυχη. Αυτό είναι σωστό, αλλά δεν αρκεί. Πρέπει να μειώσουμε ή καλύτερα να μην παράγουμε τα σκουπίδια.
7.  Κάθε αλλαγή της ενεργειακής βάσης στην ιστορία είχε βαρύτατες συνέπειες σε όλες τις πτυχές της ζωής, γιατί άλλαξε τις συνθήκες διαβίωσης εκατομμυρίων ανθρώπων σε σύντομο χρόνο. Συνήθως οι αλλαγές αυτές είναι βίαιες. Όποιος νομίζει ότι οι άνθρωποι εθελοντικά θα αλλάξουν τις καταναλωτικές τους συνήθειες αυταπατάται. Το κυρίαρχο οικονομικό σύστημα στηρίζεται στον εγωισμό, στον ανταγωνισμό και την μεγιστοποίηση του κέρδους και όχι στην συνεργασία και στην αλληλεγγύη. Δεν ζούμε σε έναν άγιο κόσμο. Ο άνθρωπος είναι ένα ζώο που αλλάζει πιο εύκολα τα πιστεύω του απ` ότι τις συνήθειές του. Δυστυχώς δεν ισχύει η σωκρατική ρήση ότι «όταν οι άνθρωποι γνωρίσουν το καλό θα το πράξουν». «Οι περισσότεροι είναι δυστυχώς κακοί»[5]. Αυτή είναι η πραγματικότητα. Μόνο ένα μικρό ποσοστό θα ευαισθητοποιηθεί με τη λογική και καμπάνιες διαφώτισης. Τους εγωιστές, τους ανθρώπους που εξαρτάται ο μισθός τους από τις παλιές μορφές ενέργειας δεν τους αγγίζουν αυτές οι καμπάνιες. Οι κοινωνίες θα αναγκαστούν να πάρουν δραστικά μέτρα, γιατί το μέγεθος της αλλαγής είναι τόσο μεγάλο και ο χρόνος τόσο λίγος, που δεν θα έχουν άλλη επιλογή. Αυτό θα έχει επιπτώσεις στο πολιτικό μας σύστημα, γιατί λαϊκίστικες πολιτικές δυνάμεις θα προσπαθήσουν να αξιοποιήσουν τους υπαρκτούς φόβους των ανθρώπων. Οι πρόσφατες συζητήσεις για την αποδέσμευση από τον λιγνίτη , την ηλεκτροκίνηση στα αυτοκίνητα, τις απαγορεύσεις των Diesel αυτοκινήτων στα κέντρα των πόλεων κινούνται σε αυτήν την κατεύθυνση. Όμως είναι μόνο η αρχή. Ο φόρος στο CO2, η απαγόρευση των κοντινών πτήσεων, συμπληρωματική εφορία στην βενζίνη και στην ενέργεια θα έρθουν όπως το αμήν στην εκκλησία, γιατί τα απόβλητα (η Εντροπία) όλο και αυξάνονται.
8.  Στις συζητήσεις και τις προτάσεις αποσιωπούνται συνήθως τα οικονομικά συμφέροντα και τα εξωτερικά κόστη. Ένα επίκαιρο παράδειγμα. Σήμερα προβάλλεται η ηλεκτροκίνηση και η αυτόνομη κίνηση των αυτοκινήτων σαν μελλοντικές τεχνολογίες και σαν υπόσχεση για ένα καλύτερο μέλλον, χωρίς να αναφέρονται οι επιπτώσεις και τα οικονομικά συμφέροντα. Από που θα προέλθει η ηλεκτρική ενέργεια για τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα όταν σήμερα με χιλιάδες ανεμογεννήτριες, φωτοβολταϊκά και άλλες εναλλακτικές μορφές ενέργειας καλύπτεται μόνο 40% της ζήτησης; Η μετατροπή σε 100% ηλεκτροκίνηση με παράλληλη διατήρηση της χρησιμότητας, του αριθμού και μεγέθους των αυτοκινήτων θα αυξήσει τεράστια την ζήτηση για ηλεκτρική ενέργεια. Αξίζει η αυτόνομη κίνηση για τον καθένα από μας όταν κάθε δρόμος θα έχει γεμίσει με ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία, θα έχει μετατραπεί σε Lasershow για τους αισθητήρες και κάθε κίνησή μας θα καταγράφεται; Ποιός έχει συμφέρον από αυτές τις αλλαγές; Ποιός θα πληρώσει πάλι τον λογαριασμό;

Αν θέλουμε να σταματήσουμε την καταστροφή του περιβάλλοντος και να μειώσουμε τα σκουπίδια πρέπει να αλλάξουμε τις συνήθειές μας και να τις προσαρμόσουμε στο 2.ΘΑ. Πρέπει να χρησιμοποιούμε την ενέργεια στοχευμένα και οικονομικά, να χρησιμοποιούμε τα μέσα μαζικής μεταφοράς συχνότερα και να αποβάλουμε πολλές ευκολίες μας που έχουν μεγάλο κόστος. Πρέπει να μειώσουμε δραστικά την κατανάλωση και να σταματήσουμε την κουλτούρα της μίας χρήσης. Πρέπει να αλλάξουμε τις αξίες μας και να μην αναζητάμε την ευτυχία σε όλο και νέα προϊόντα, αλλά να βάζουμε το ερώτημα αν αυτό είναι «φυσικό και αναγκαίο»[6] πριν το αγοράσουμε. Να μάθουμε να εκτιμάμε τα προϊόντα που αγοράζουμε, γιατί η παραγωγή τους συνεπάγεται πάντοτε απόβλητα. Όλες οι θρησκείες και τα φιλοσοφικά συστήματα στον κόσμο ορίζουν την ευτυχία πέρα από την κατανάλωση και τον εγωισμό. Δεν είναι τυχαίο!
Τα ιδεώδη στην αρχαία Ελλάδα ήταν η σύνεση, η μετριοπάθεια, η εγκράτεια, οι πνευματικές αξίες, η λιτή ζωή με τους φίλους. Τόσο η υπερβολική φτώχεια, η αθλιότητα και ατυχία όσο και η υπερβολική τύχη, ο μεγάλος πλούτος και η υπεροψία θεωρούνταν ύβρις στην φυσική τάξη του κόσμου. Η Νέμεση τιμωρούσε πάντοτε την Ύβρη. Είναι ύβρις αυτό που κάνουμε στο περιβάλλον σήμερα και αυτή θα φέρει την Νέμεση. Πριν είναι πολύ αργά, ας σκεφτούμε την συμβουλή του Επίκουρου «θέλουμε την εγκράτεια, όχι γιατί πρέπει να πεινάμε, αλλά για να έχουμε λιγότερες μέριμνες»[7]

[1] Rifkin, Jeremy: Εντροπία –μια νέα θεώρηση του κόσμου, 1982, εκδοτικός οίκος Hoffmann und Campe, Αμβούργο.
[2] Μετρήσεις για την μείωση της βιομάζας των εντόμων που πετάνε, από τον Εντομολογικό Σύλλογο του Κρέφελτ σε 88 τοποθεσίες στην Γερμανία.
[3] «Το μισό είναι περισσότερο από το όλο». Ρήση του Πιττακού του Μυτιληναίου, ένας από τους επτά σοφούς της αρχαιότητας. Luciano De Crescenzo, Ιστορία της ελληνικής φιλοσοφίας, οι Προσωκρατικοί, εκδοτικός οίκος Diogenes, Ζυρίχη 1985, σελ. 23.
[4] . Η γη σε σχέση με το διάστημα είναι ένα κλειστό σύστημα όσον αφορά την ύλη, γιατί αν εξαιρέσουμε μερικούς μετεωρίτες που  πέφτουν στην γη, ή μερικά διαστημόπλοια που φεύγουν από την γη, δεν γίνεται ανταλλαγή ύλης με το διάστημα. Η γη είναι ένα ανοικτό σύστημα όσον αφορά την ενέργεια, γιατί ακτινοβολεί ενέργεια στο διάστημα και δέχεται ενέργεια από τον ήλιο.
[5] «Οι περισσότεροι είναι κακοί» Ρήση του Βία του Πριηναίου, ένας από τους επτά σοφούς της αρχαιότητας. Luciano De Crescenzo, Ιστορία της ελληνικής φιλοσοφίας, οι Προσωκρατικοί, εκδοτικός οίκος Diogenes, Ζυρίχη 1985, σελ. 25
[6] «Φυσικές και αναγκαίες» είναι οι ανθρώπινες ανάγκες, οι οποίες πρέπει να ικανοποιούνται σύμφωνα με την φιλοσοφία του Επίκουρου. Luciano De Crescenzo, Ιστορία της ελληνικής φιλοσοφίας, από τον Σωκράτη μέχρι τον Πλωτίνο, εκδοτικός οίκος Diogenes, Ζυρίχη
 1988, σελ. 167.
[7] Luciano De Crescenzo, βλέπε στο προηγ. σελ. 169.

 

25/12/2021

ΠΗΓΗ: topikopoiisi.eu