«Απάτητα Βουνά» και ταπεινωμένες βουνοκορφές
Γ. Μπάλιας. Αν. Καθηγητής Περιβαλλοντικής Πολιτικής στο Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο
Η πρωτοβουλία του ΥΠΕΝ για τις περιοχές άνευ δρόμων (ΠΑΔ) έτυχε, όπως ήταν φυσικό, μεγάλης δημοσιότητας τόσο σε υπουργικό όσο και σε πρωθυπουργικό επίπεδο.
Έλαβε, μάλιστα, την ονομασία “Απάτητα Βουνά” για να υπάρχει -βρε αδερφέ- και η αναγκαία σύνδεση με το ένδοξο παρελθόν των κλεφτών και των αρματωλών. Εκείνο όμως που ξενίζει είναι το περιεχόμενο της συγκεκριμένης πρότασης, η οποία στην καλύτερη περίπτωση είναι χωρίς καμία ουσιαστική σημασία, στη χειρότερη δε φύλο συκής.
Κατ’ αρχάς, θα ήθελα να τονίσω τα εξής: η συγκεκριμένη πρόταση εντάσσεται, σε κάποιο βαθμό, σε αυτό που διεθνώς ονομάζεται Wilderness (η λέξη προσδιορίζει τις περιοχές χωρίς δρόμους και κατ’επέκταση τις παρθένες περιοχές). Για πρώτη φορά θεσπίστηκε προστασία αυτών των περιοχών στις ΗΠΑ με το Wilderness Act το 1964. Στη συνέχεια ακολούθησε ο Endangered Species Act (ESA, 1973) o οποίος αποτέλεσε και την πηγή έμπνευσης για την υιοθέτηση της ευρωπαϊκης οδηγίας για τους οικοτόπους (οδηγία 92/43). Ο ESA έχει πολύ αυστηρές ρυθμίσεις για την προστασία της βιοποικιλότητας και για το λόγο αυτό ονομάστηκε “pitbull του δικαίου του περιβάλλοντος”. Λόγω αυτών των νέων ρυθμίσεων ο Wilderness Act διαδραματίζει ένα βοηθητικό, σε σχέση με τον ESA, ρόλο.
Επιπλέον, στις ΗΠΑ έχει θεσπιστεί και ο Roadless Areas Conservation Rule (2001) με τον οποίο ορίζονται οι ΠΑΔ, η δε μοναδική απαγόρευση που προβλέπει είναι η απαγόρευση για την κατασκευή ή ανακατασκευή δρόμων και για υλοτόμηση. Όλες οι άλλες δραστηριότητες επιτρέπονται. Για το λόγο αυτό προκαλεί εντύπωση το γεγονός ότι η ερευνητική ομάδα του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων αναφέρεται μόνο στον Roadless Rule ενώ στην επιστημονική βιβλιογραφία τονίζεται η ένταξη του τελευταίου στο θεσμικό πλαίσιο ESA και Wilderness Act δηλαδή στο καθεστώς των προστατευόμενων περιοχών (ΠΠ), καθώς χωρίς αυτή την ένταξη τίποτε δεν προστατεύεται.
Στην Ευρώπη δεν υπάρχει η έννοια της wilderness, η μόνη δε χώρα που έχει σχετικά αντίστοιχη νομοθεσία με την προτεινόμενη είναι η Φινλανδία με το ν. 62/1991 στην οποία, μάλιστα, ο νόμος δεν εφαρμόζεται από τότε που η Φινλανδία έγινε ΚΜ της ΕΕ και εφαρμόζει την οδηγία 92/43. Περαιτέρω, αξίζει να σημειωθεί ότι κοινά στοιχεία με την πρόταση του ΥΠΕΝ μπορεί να αναζητήσει κανείς σε δύο διεθνείς συμφωνίες, στη Σύμβαση για την προστασία των Άλπεων και στη Σύμβαση για την προστασία των Καρπάθιων. Ωστόσο και οι δύο αυτές συμβάσεις έχουν απωλέσει τα αρχικά τους χαρακτηριστικά (wilderness) λόγω των πρωτόκολλων που ακολούθησαν και τα οποία τις ενέταξαν στο πνεύμα της οδηγίας 92/43. Με βάση τα ως άνω δεδομένα, στην καλύτερη περίπτωση η πρόταση του ΥΠΕΝ δεν έχει καμία ουσιαστική σημασία. Άλλωστε, πρόκειται για το 0,51% των ορεινών όγκων της χώρας και συνεπώς το επιχείρημα ότι οι έξι ορεινοί όγκοι συμβάλλουν στη μείωση των εκπομπών ΑτΘ και στην προστασία της βιοποικιλότητας δεν νομίζω ότι μπορεί να υποστηριχθεί σοβαρά.
Επίσης, η συγκεκριμένη πρόταση (τόσο στο επιστημονικό όσο και στο πολιτικό επίπεδο) μπορεί να οδηγήσει σε αποπροσανατολισμό διότι το μείζον στην ΕΕ και στα ΚΜ είναι η εναρμόνιση των εθνικών πρακτικών στο πλαίσιο της ορθής εφαρμογής της νομοθεσίας για τη φύση (οδ. 92/43 και οδ. 2009/147) και όχι οι εθνικές αποσπασματικές πρακτικές που οδηγούν στην απίσχναση του ευρωπαϊκού νομοθετικού πλαισίου. Διότι πώς αλλιώς μπορεί να ερμηνεύσει κανείς την εν λόγω πρόταση παρά ως προσπάθεια ωραιοποίησης μιας πολύ κακής πρακτικής της χώρας αναφορικά με την ευρωπαϊκή νομοθεσία για τη φύση που συνοδεύεται από σχετικές καταδίκες από το ΔΕΕ; Είναι πέρα από κάθε αμφιβολία, λοιπόν, ότι πρόκειται για φύλο συκής διότι αποσκοπεί στο να συσκοτίσει το γεγονός ότι επιτρέπεται η συνέχιση της ίδιας αρνητικής πρακτικής αναφορικά με την προστασία της βιοποικιλότητας και των ορεινών όγκων σε σχέση κυρίως με την εφαρμογή της οδηγίας 92/43. Άλλωστε, το ακανθώδες πρόβλημα της κατάτμησης των οικοτόπων -που ορθά επισημαίνει η μελέτη- δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί μεμονωμένα αλλά μόνο εντός του δικτύου Natura 2000.
Τέλος, για να είχε ένα ελάχιστο πρακτικό αντίκρυσμα η πρόταση του ΥΠΕΝ θα έπρεπε να συνοδευτεί και από τη βούληση για κατάργηση του άρθρου 45 ν. 998/1979 που επιτρέπει την επέμβαση στα δάση εν όψει ανάπτυξης οικονομικών δραστηριοτήτων όπως οι ΑΠΕ και η εναρμόνιση του εν λόγω νόμου με τη νομολογία του ΔΕΕ και τη νέα στρατηγική για τα δάση της ΕΕ. Στην τελευταία γίνεται λόγος για τον αναντικατάστατο ρόλο των δασών στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής (φυσικές καταβόθρες) και στην εξ αυτού του λόγου ανάγκη για ενίσχυση της προστασίας τους σε ενωσιακό επίπεδο. Άλλωστε και οι νέες ρυθμίσεις της ΕΕ γνωστές ως “fit for 55” κινούνται προς αυτή την κατεύθυνση. Φαίνεται, λοιπόν, ότι κάτω από το καπέλο των “Απάτητων Βουνών” θα συνεχιστεί η ταπείνωση των κορυφογραμμών των ελληνικών βουνών και η προσβολή της δασικής (και όχι μόνο) βιοποικιλότητας.
6/2/2022