«Βομβαρδίζοντας» τη φωτιά

Δασικές πυρκαγιές χωρίς Δασική Υπηρεσία

Με αφορμή την καταστρεπτική πυρκαγιά στην Ανατολική Αττική έχει αναπτυχθεί ένας μεγάλος προβληματισμός σχετικά με τις πυρκαγιές, οι οποίες αναπτύσσονται σε υπόβαθρο δασικού χαρακτήρα. Η θύελλα που ξεσηκώθηκε από τα καταστρεπτικά αποτελέσματα, αποδείχτηκε καταλυτική και οδήγησε όχι μόνο στις παραιτήσεις των εφ’ ύλης αρμόδιων δημόσιων αξιωματούχων (δεν έχει ξανασυμβεί στην ιστορία), αλλά και στην αναδιοργάνωση της Υπηρεσίας Πολιτικής Προστασίας. Οδηγούμαστε, όμως, με τις διορθώσεις που επήρθαν σε ένα νέο και πιο αποτελεσματικό σύστημα αντιμετώπισης των καταστροφικών φυσικών φαινομένων και ειδικά των δασικών πυρκαγιών;

Όσο και αν τα διαλαμβανόμενα για το ζήτημα της πολιτικής προστασίας παρουσιάζουν ισχυρό ενδιαφέρον και καλές προθέσεις, προκαλούν ταυτόχρονα και ανησυχία, καθώς το θέμα εξειδικεύεται και ακουμπάει την προστασία από δασικές πυρκαγιές.

Η εκ νέου αντιμετώπιση του θέματος δεν καταφέρνει σε καμιά περίπτωση να αγγίξει τα θέσφατα του υπάρχοντος συστήματος αντιμετώπισης του φαινομένου των δασικών πυρκαγιών. Το δόγμα: «έμφαση στην καταστολή και όχι στην πρόληψη, αντιμετώπιση με εναέρια μέσα» παραμένει και ενισχύεται. Οι στρατηγοί παίρνουν θέσεις μάχης και ενώ οι πιστώσεις για την πρόληψη θεωρούνται περιττές και μειώνονται μέχρι εξαφανίσεως (με την ελπίδα στη θεά «Τύχη» ή στην καλή διάθεση του στρατηγού «Ανέμου»), πονηρά ετοιμάζονται για προμήθειες πυροσβεστικών αεροπλάνων και άλλων εξελιγμένων εναέριων και επίγειων μέσων ακριβών και δαπανηρών στη συντήρηση και λειτουργία…

Μπορεί η καταστολή να παρουσιάζει υψηλό κόστος και κυρίως χαμηλό οικολογικό αποτύπωμα, για το οποίο κατά τα άλλα όλοι κόπτονται, αποτελεί όμως το κύριο και βασικό δόγμα και σε αυτό πλειοδοτούν «άπαντες» οι έχοντες «έννομο» συμφέρον. Άπαντες, εκτός από τους πλέον αρμόδιους ειδικούς επιστήμονες και εργαζόμενους στο δασικό χώρο, αλλά και τους οικολόγους.

Οι ειδικοί επιστήμονες του δασικού χώρου, οι δασολόγοι και άλλοι με επιστημονική γνώση, εμπειρία και σχέση με το δάσος, κρούουν τον κώδωνα, καθώς διαπιστώνουν ότι οι κυβερνητικοί ιθύνοντες τεχνηέντως τους παρακάμπτουν. Ούτε αυτά που διδάσκονται, μελετούν και γνωρίζουν για το συγκεκριμένο αντικείμενο, ούτε αυτά που βιώνουν καθημερινά στην επαγγελματική τους πράξη, απασχολούν στα σοβαρά τους κυβερνητικούς στη διαδικασία του ανασχεδιασμού της πολιτικής προστασίας. Οι οικολόγοι αναδεικνύουν με ευαισθησία και θετική διάθεση την ανάγκη ενίσχυσης των δασικών υπηρεσιών, εντατικοποίηση των μέτρων πρόληψης των πυρκαγιών και της προστασίας των δασών, πλην όμως, δεν φαίνεται να λαμβάνονται σοβαρά υπόψη.

Αναγκαία η επικοινωνία με τον επιστημονικό κλάδο

Ίσως οφείλεται στην ελλειπή ενημέρωση της κυβερνητικής ομάδας που χειρίζεται το ζήτημα. Ενδεχομένως, ακόμα χειρότερα, στη στρεβλή ενημέρωση που μπορεί να λάβουν, όταν παραλείπουν να απευθυνθούν απευθείας στους τυπικά εφ’ ύλης αρμόδιους επιστήμονες ή τους θεσμοθετημένους αρμόδιους φορείς και οργανώσεις (Δασική Υπηρεσία, ΓΕΩΤΕΕ, Ινστιτούτο Δασικών Ερευνών ΕΛΓΟ_ΔΗΜΗΤΡΑ, Πανεπιστήμια-Δασολογικά Τμήματα, ΑΤΕΙ-Τμήματα Δασοπονίας, ΠΕΔΔΥ, ΠΚΔ κλπ.).

Σε κάθε περίπτωση, πάντως, είναι χρήσιμο να αξιολογηθούν τα αποτελέσματα του ήδη εφαρμοζόμενου μοντέλου στην Ελλάδα. Μοντέλο που αποτέλεσε επιλογή της προ 20ετίας ελληνικής πολιτικής ηγεσίας, με το διεθνώς πρωτόγνωρο χαρακτηριστικό να υποβαθμίζεται μέχρι εξαλείψεως ο ρόλος της αρμόδιας δημόσιας υπηρεσίας για το δάσος στην αντιμετώπιση των δασικών πυρκαγιών. Πρέπει, επίσης, να δούμε τι γίνεται και στις άλλες χώρες με τα πιο επιτυχημένα μοντέλα. Να οργανώσουμε συστηματικά και να εφαρμόσουμε αποφασιστικά ένα καλά προσαρμοσμένο μοντέλο ολοκληρωμένης αντιμετώπισης και κατάσβεσης των δασικών πυρκαγιών. Καλύτερη αξιοποίηση της σύγχρονης επιστημονικής γνώσης και εμπειρίας, πρόγνωση και χρήση και των εξελιγμένων μέσων, ώστε να είναι αποτελεσματικό το σύστημα και χωρίς σπατάλη πόρων. Νέα υπηρεσιακή δομή, υπεύθυνη για την κατάσβεση των δασικών πυρκαγιών, στην οποία πρέπει να εμπλακεί η δασική υπηρεσία με τρόπο καθοριστικό.

Στο νέο Εθνικό Σχέδιο για τα Δάση δεν μπορεί παρά να προβλέπεται και η λειτουργία μιας αναμορφωμένης Δημόσιας Δασικής Υπηρεσίας που θα είναι σε θέση να εφαρμόζει το νέο σχέδιο δράσης και να υπηρετεί τους σκοπούς της δασικής πολιτικής. Δεν είναι δυνατόν να υπάρξει θετικό αποτέλεσμα στον εν λόγω σχεδιασμό με απαξιωμένο το δημόσιο δασικό φορέα.

Αναμόρφωση της Δασικής Υπηρεσίας

Μια νέα, καλά οργανωμένη και καθετοποιημένη Δασική Υπηρεσία, όμως, η οποία θα αποτελέσει και τη σπονδυλική στήλη της όποιας δομής αντιμετώπισης των δασικών πυρκαγιών, είναι απαραίτητη και θα μπορεί:

• να μεσολαβεί στον εξορθολογισμό του δασικού τομέα, στην εξειδίκευση και εναρμόνιση των επιμέρους στόχων της δασικής πολιτικής τόσο μεταξύ τους, όσο και με το γενικό εθνικό σχεδιασμό
• να υπηρετήσει τόσο τους στόχους προστασίας και πρόληψης, αλλά και να εφαρμόσει ανάλογα μέτρα αποκατάστασης μετά την πυρκαγιά. Σημειώνουμε ότι οι στόχοι της προστασίας και της πρόληψης συνάδουν με την εφαρμογή διαχειριστικών μέτρων για την καλλιέργεια του δάσους και γενικότερα της διαχείρισης των δασικών εκτάσεων
• να σχεδιάζει, να ενεργοποιείται και να συνεργάζεται και με άλλους σχετιζόμενους φορείς (πολλοί από τους οποίους δρουν στο δασικό χώρο και ξέρουν καλύτερα από τον καθένα πώς να κινητοποιηθούν αποτελεσματικά στις κρίσιμες στιγμές π.χ. δασεργάτες, οικολογικές οργανώσεις, μηχανήματα δασικών έργων κλπ) σε περιπτώσεις κατάσβεσης
• να περιορίσει την καταστρεπτική δράση των δασικών πυρκαγιών. Οι δασικές πυρκαγιές έχουν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, συμπεριφορά-εξέλιξη, και χρήζουν εντελώς ειδικής αντιμετώπισης για να μειωθούν καθοριστικά και υπολογίσιμα τα καταστρεπτικά αποτελέσματα. Έχει μεγάλη σημασία η άμεση επέμβαση και η κατάσβεση μέσα στο δάσος
• να επικοινωνεί και υποστηρίζει, εκπαιδεύει και ευαισθητοποιεί, οργανώνει και ενεργοποιεί τις τοπικές κοινωνίες στις κρίσιμες στιγμές. Η δασική υπηρεσία διαμορφώνει ιδιαίτερες σχέσεις με τους παραδασόβιους πληθυσμούς
• να μεριμνά και να εκτελεί το πρόγραμμα αποκατάστασης (τα δάση και οι δασικές εκτάσεις επιδέχονται ιδιαίτερη διαχείριση μετά την πυρκαγιά, την οποία μόνο η δασολογική επιστήμη μπορεί να υπηρετήσει με συνέπεια)
• να συναρθρώνεται αρμονικά με το ελληνικό σύστημα δημόσιας διοίκησης

Άλλωστε, όπως αναφέρεται και στην με αριθμό 3342/1999 απόφασή του Ε΄ Τμήματος του Συμβουλίου της Επικρατείας, «πρόσφορο σύστημα προστασίας των δασών είναι μόνο σύστημα ενιαίας αντιμετωπίσεως όλων των σχετικών με την προστασία των δασών θεμάτων από τις Δασικές Υπηρεσίες».

Ο νέος σχεδιασμός διαχείρισης των κινδύνων και προστασίας από τις δασικές πυρκαγιές πρέπει να ενσωματωθεί άμεσα στο Εθνικό Σχέδιο για τα Δάση του οποίου η κατάρτιση από το ΥΠΕΝ βρίσκεται σε εξέλιξη και να συναρθρωθεί αρμονικά.  Είναι η μεγάλη ευκαιρία για την Ελλάδα με την κυβέρνηση της Αριστεράς να αποκτήσει έναν ισχυρό και αποτελεσματικό μηχανισμό διαχείρισης του φαινομένου των δασικών πυρκαγιών, το οποίο είναι φυσιολογικό και αναπόφευκτο, κατά τα άλλα, στη θερμή ζώνη της Μεσογείου.

Η φιλοσοφία του μηχανισμού που προτείνεται, συνάδει και περιγράφεται λεπτομερέστερα σε παλιότερο ομόφωνο πόρισμα Διακομματικής Κοινοβουλευτικής Επιτροπής της Βουλής για τη δασοπροστασία της χώρας και καταλήγει στην ίδρυση του Ενιαίου Φορέα Δασοπροστασίας, ο οποίος θα συντονίζεται από την τοπική δασική υπηρεσία. Ο νέος μηχανισμός αντιμετώπισης πρέπει να βασίζεται κυρίως στην πρόβλεψη του κινδύνου και στην εφαρμογή δασοδιαχειριστικών μέτρων που αφορούν στην πρόληψη (για τον περιορισμό των πυρκαγιών), γρήγορη επέμβαση κατά την έναρξη της πυρκαγιάς, προδιαμορφωμένο ευνοϊκό ενδοδασικό περιβάλλον ανάσχεσης και κατάσβεσης και ομαλή αποκατάσταση μετά την πυρκαγιά (αποτελεσματικότερη επούλωση των πληγών). Δευτερευόντως, πρέπει να στοχεύει στην καταστολή με βαριά και εναέρια μέσα, η οποία θα αποβεί και πολύ περισσότερο αποτελεσματική και πολύ πιο οικονομική. Με τον τρόπο αυτό πετυχαίνουμε οι πόροι που δαπανώνται να είναι λιγότεροι και να διαχέονται στην κοινωνία με μορφές, όπως αύξηση της εργασίας. Σε συνδυασμό δε και με την άντληση χρήσιμων προϊόντων ενισχύεται το οικολογικό αποτύπωμα και η αντίσταση στην κλιματική αλλαγή.

Όσοι, βέβαια, μπορούν να καταλάβουν και εμπνέονται από την αντίληψη ότι το δάσος αποτελεί κυρίως επικερδές φιλέτο για τις ορέξεις των κερδοσκόπων και παρθένο χώρο άσκησης των άνευ ορίων δράσεων τους, είτε ανεξάντλητη πηγή φυσικών πόρων, δύσκολα μπορούν να εφαρμόσουν ένα εναλλακτικό και αποτελεσματικό σχέδιο δράσης για την αντιμετώπιση των δασικών πυρκαγιών. Και εννοώ τους νεοφιλελεύθερους.

Κώστας Παπαστέργιος,
δασολόγος-περιβαλλοντολόγος