Πράσινη αναπτυξη: Η συνεχιση της ιδιας πολιτικης με αλλα μέσα
Η «πράσινη ανάπτυξη» παρουσιάζεται ως η νέα, σωτήρια απάντηση στην οικολογική κρίση. Όμως, πίσω από τα μεγάλα λόγια για «ουδέτερο αποτύπωμα άνθρακα» και «ενεργειακή μετάβαση», κρύβεται η ίδια ακριβώς λογική που οδήγησε τον πλανήτη στα σημερινά αδιέξοδα: η λογική της αέναης ανάπτυξης, της κατανάλωσης και της συσσώρευσης κέρδους.
Ο εκπαιδευτικός και βιοκαλλιεργητής Γιάννης Μπίλλας, σε άρθρο του στο περιοδικό «Εραστές των Αγράφων», ξεγυμνώνει τον μύθο της «πράσινης» ανάπτυξης και αποκαλύπτει ότι πρόκειται απλώς για μια νέα μεταμφίεση του ίδιου συστήματος — του καπιταλισμού που, για να επιβιώσει, πρέπει να επεκτείνεται διαρκώς. (πηγή στα σχόλια)
Από την «πράσινη επανάσταση» στην «πράσινη ανάπτυξη»
Η ιστορία επαναλαμβάνεται. Τη δεκαετία του ’70 και του ’80, η λεγόμενη «πράσινη επανάσταση» υποσχόταν την εξάλειψη της φτώχειας μέσω της εντατικοποίησης της γεωργίας, με χημικά λιπάσματα, φυτοφάρμακα και μονοκαλλιέργειες. Το αποτέλεσμα ήταν η οικολογική υποβάθμιση, η απώλεια βιοποικιλότητας και η εξάρτηση των αγροτών από τις πολυεθνικές.
Ακολούθησαν οι έννοιες της «αειφόρου» και της «βιώσιμης» ανάπτυξης, και σήμερα μιλάμε για «πράσινη ανάπτυξη». Η λέξη αλλάζει, αλλά η ουσία μένει ίδια: διατήρηση του παραγωγισμού, με το περιτύλιγμα της οικολογίας.
Αν συνεχίσουμε έτσι, προειδοποιεί ο Μπίλλας, ακόμη κι αν όλος ο πλανήτης γίνει «πράσινος», θα πρέπει να μετοικήσουμε σε άλλον — γιατί το πρόβλημα δεν είναι το χρώμα της ανάπτυξης, αλλά η ίδια η ιδέα ότι μπορούμε να αναπτυσσόμαστε απεριόριστα σε έναν πεπερασμένο κόσμο.
Ο καπιταλισμός της «πράσινης μετάβασης»
Ο καπιταλισμός δημιουργεί συνεχώς νέες ανάγκες και νέα πεδία εκμετάλλευσης. Σήμερα, στο όνομα της «πράσινης μετάβασης», ανοίγει ένα νέο τεράστιο κύμα εξορύξεων, ενεργειακών επενδύσεων και ψηφιακής κατανάλωσης.
Η τεχνητή νοημοσύνη, για παράδειγμα, απαιτεί τεράστιες ποσότητες ενέργειας, νερού και γης. Υπάρχουν ήδη 11.000 data centers παγκοσμίως — και 19 στην Ελλάδα. Για να καλυφθούν αυτές οι ανάγκες, η Ευρωπαϊκή Ένωση φτάνει στο σημείο να χαρακτηρίζει την πυρηνική ενέργεια ως “πράσινη επένδυση”!
Ο Σερζ Λατούς παρομοιάζει την ανθρωπότητα με ένα πλοίο που κατευθύνεται προς τα βράχια — και η «πράσινη ανάπτυξη» απλώς επιβραδύνει την πρόσκρουση. Η αποανάπτυξη, αντίθετα, προτείνει να αλλάξουμε ρότα.
Οικολογία της εξόρυξης: τα νέα «πράσινα» ορυχεία
Η Παγκόσμια Τράπεζα εκτιμά ότι η «πράσινη» μετάβαση θα προκαλέσει ραγδαία αύξηση εξορύξεων σε μέταλλα και σπάνιες γαίες: αλουμίνιο, χαλκό, νικέλιο, λίθιο, κοβάλτιο, μαγγάνιο, νεοδύμιο κ.α.
Μια μόνο μπαταρία ηλεκτρικού αυτοκινήτου (περίπου 500 κιλά) χρειάζεται:
- 12 κιλά λίθιο
- 30 κιλά νικέλιο
- 20 κιλά μαγγάνιο
- 15 κιλά κοβάλτιο
- 100 κιλά χαλκό
- 200 γραμμάρια αλουμινίου
Για να παραχθούν αυτά, πρέπει να επεξεργαστούν 200 τόνοι ορυκτού εδάφους!
Έτσι, η «πράσινη μετάβαση» μετατρέπει ολόκληρες περιοχές του πλανήτη σε νέες ζώνες εξόρυξης: από τη Βολιβία και το Κονγκό έως τη Σερβία και την Ουκρανία. Ακόμη και στην Ελλάδα, σχεδιάζεται εξόρυξη αντιμονίου στη Χίο, παρά τις έντονες αντιδράσεις των κατοίκων. Η λεγόμενη «καθαρή ενέργεια» βασίζεται λοιπόν σε βρώμικες πρώτες ύλες, σε νέα ορυχεία και σε νέες μορφές εκμετάλλευσης ανθρώπων και τόπων.
Βιοκαύσιμα: όταν το φοινικέλαιο γίνεται… ντίζελ
Μια άλλη «πράσινη απάτη» είναι τα βιοκαύσιμα. Το βιοντίζελ που χρησιμοποιείται στην Ευρώπη προέρχεται έως και 25% από φοινικέλαιο και άλλα ελαιοδοτικά φυτά (ελαιοκράμβη, σόγια). Για να δημιουργηθούν οι τεράστιες φυτείες φοινικέλαιου στην Ινδονησία και τη Μαλαισία, καταστράφηκαν εκατομμύρια στρέμματα τροπικών δασών, εκτοπίστηκαν ζώα και κοινότητες, και αυξήθηκαν δραματικά οι εκπομπές αερίων θερμοκηπίου. Και όμως, στα ευρωπαϊκά βενζινάδικα, πολλοί οδηγοί γεμίζουν το ρεζερβουάρ τους με φοινικέλαιο — χωρίς να το γνωρίζουν.
Το τραγικό είναι ότι αυτή η πρακτική θεωρείται «περιβαλλοντικά φιλική», επειδή μειώνει θεωρητικά τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα! Στην πραγματικότητα, όμως, προκαλεί ανυπολόγιστες καταστροφές στο κλίμα, στη βιοποικιλότητα και στην υγεία. Η Ινδονησία, για παράδειγμα, έχει καλύψει με φυτείες φοινικέλαιου 14 εκατομμύρια εκτάρια, δηλαδή σχεδόν τη μισή έκταση της Γερμανίας! Και οι φυτείες συνεχίζουν να επεκτείνονται, ενώ σπάνια είδη όπως οι ουραγκοτάγκοι, οι ελέφαντες, οι τίγρεις και οι ρινόκεροι εξαφανίζονται.
Η Ελλάδα των «πράσινων» φαραωνικών έργων
Στην Ελλάδα, η «πράσινη ανάπτυξη» παίρνει τη μορφή μαζικής κατάληψης παραγωγικής γης από φωτοβολταϊκά και βουνών από ανεμογεννήτριες. Μόνο στη Θεσσαλία, έχουν δεσμευτεί 339.010 στρέμματα αγροτικής γης για φωτοβολταϊκά: στη Σκοπιά Φαρσάλων, στον Τύρναβο, στην Ελασσόνα, στα Αντιχάσια.
Ακολουθούν:
- Δυτική Μακεδονία: 250.417 στρ.
- Στερεά Ελλάδα: 235.325 στρ.
- Κεντρική Μακεδονία: 176.593 στρ.
- Ανατολική Μακεδονία / Θράκη: 101.597 στρ.
Η χώρα μετατρέπεται έτσι σε ενεργειακή αποικία, όπου εταιρείες εγκαθιστούν βιομηχανικά πάρκα σε οικοσυστήματα, δάση, λιβάδια και καλλιεργήσιμες εκτάσεις. Οι τοπικές κοινωνίες δεν έχουν καν αποφασιστικό λόγο – μόνο γνωμοδοτικό. Στην Κρήτη, η πρόταση της ΑΔΜΗΕ για «πράσινη» παραγωγή ρεύματος είναι δέκα φορές μεγαλύτερη από τις πραγματικές ανάγκες του νησιού τον Δεκαπενταύγουστο!
Αυτό που προτείνει ο Μπίλλας –και πολλοί ενεργοί πολίτες– είναι η ενεργειακή αυτονομία των κοινοτήτων: να αποφασίζουν οι ίδιες οι τοπικές κοινωνίες για το πόση ενέργεια χρειάζονται και με ποιον τρόπο θα την παράγουν. Αυτό σημαίνει πολιτική αυτοκυβέρνηση – ένα νέο μοντέλο οργάνωσης, όπου οι κοινότητες ανακτούν τον έλεγχο των πόρων και του μέλλοντός τους.
Οικολογία ή νέα αγορά;
Ο φιλόσοφος Αντρέ Γκορζ, ήδη από το 1974, είχε προβλέψει ότι τα οικολογικά κινήματα θα ανακτηθούν από τη βιομηχανία και τις χρηματοπιστωτικές ελίτ. Το σύστημα, είπε, θα ενσωματώσει την «οικολογική παράμετρο» όπως ενσωμάτωσε κάθε άλλη απειλή.
Αυτό ακριβώς βλέπουμε σήμερα: η οικολογία έχει γίνει νέα αγορά, νέα πηγή κέρδους. Ο «πράσινος» καπιταλισμός δεν αλλάζει τίποτα στην ουσία· απλώς επενδύει στο φόβο της κλιματικής κρίσης και τον μετατρέπει σε οικονομική ευκαιρία.
Μεταρρύθμιση ή ρήξη;
Το κρίσιμο ερώτημα είναι αυτό που θέτει ο ίδιος ο Γκορζ και επαναφέρει ο Μπίλλας:
Θέλουμε έναν καπιταλισμό που θα προσαρμοστεί σε «οικολογικούς κανόνες» ή μια κοινωνική, οικονομική και πολιτιστική επανάσταση που θα αλλάξει ριζικά τη σχέση μας με τη φύση;
Γιατί η «πράσινη μετάβαση» δεν είναι ουδέτερη πολιτική επιλογή — είναι επιλογή εξουσίας. Και όσο οι αποφάσεις λαμβάνονται από κράτη, εταιρείες και διεθνείς οργανισμούς, χωρίς συμμετοχή των πολιτών, τόσο η οικολογία θα παραμένει άλλοθι του συστήματος.
Ο δρόμος της αποανάπτυξης και της κοινοτικής δημοκρατίας
Η αποανάπτυξη δεν σημαίνει φτώχεια, αλλά επαναπροσδιορισμό των αναγκών μας. Σημαίνει απλότητα, αυτάρκεια, επανατοπικοποίηση της παραγωγής, κοινωνική δικαιοσύνη. Σημαίνει επίσης αναγέννηση των κοινοτήτων – να αποφασίζουμε συλλογικά, τοπικά και δημοκρατικά πώς θα ζούμε και τι θα παράγουμε.
Η πραγματική πράσινη μετάβαση δεν μπορεί να γίνει χωρίς ρήξη με το υπάρχον οικονομικό σύστημα, χωρίς ανατροπή της κουλτούρας του υπερκαταναλωτισμού και της εκμετάλλευσης. Όπως γράφει ο Μπίλλας, το ερώτημα είναι σαφές:
Θέλουμε έναν «πράσινο» καπιταλισμό ή μια κοινωνία που ζει σε ισορροπία με τη φύση;
21/10/2025
ΠΗΓΗ: Κίνηση για την Προστασία των Νησίδων