Απόβλητα: Οι επιδοτήσεις καθιστούν φθηνότερη την καύση παρά την ανακύκλωση
του Στέφανου Σταμμέλου
[Επειδή πολύς λόγος γίνεται τελευταία για την καύση με αφορμή την κυκλική οικονομία, ας δούμε τα αδιέξοδα που έχουν δημιουργηθεί στην υπόλοιπη Ευρώπη και πού οδηγούν και μας τα συμφέροντα των εργολαβικών εταιρειών και των τσιμεντάδικων, αν δεν υπάρξει αντίσταση στα σχέδιά τους. Σε ευρωπαϊκό επίπεδο οι επιδοτήσεις των ΑΠΕ για την καύση αποβλήτων αντιστρατεύονται την κυκλική οικονομία της μείωσης των αποβλήτων μέσω του επανασχεδιασμού του τρόπου παραγωγής των προϊόντων. Σε μας η προωθούμενη καύση οργανικών, rdf, srf, κλπ, ενέχει τον κίνδυνο να θεωρηθεί η εύκολη λύση στο πρόβλημα των απορριμμάτων και να καθηλώσει ή και να μειώσει τα σημερινά ποσοστά ανακύκλωσης, όπως φαίνεται και από τις αναφορές στις χώρες της ανατολικής ευρώπης. Είναι ένα άρθρο του euractiv.com]
Η καύση των αποβλήτων για ενέργεια υπονομεύει τις προσπάθειες ανακύκλωσης της Ευρώπης, εκτρέποντας τα απόβλητα στους αποτεφρωτήρες αντί για επαναχρησιμοποίηση και ανακύκλωση, ακυρώνοντας έτσι τον στόχο της καλοπροαίρετης οδηγίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την ελαχιστοποίηση των αποβλήτων.
"Κλείσιμο του βρόχου"
Το 2015, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δρομολόγησε μια πρωτοβουλία για την κυκλική οικονομία, με τίτλο "Κλείσιμο του βρόχου". Ο στόχος ήταν να ελαχιστοποιηθούν τα απόβλητα και να επεκταθεί η αξία των προϊόντων και των πόρων όσο το δυνατόν περισσότερο.
Καταρτίστηκε μια ιεράρχηση των αποβλήτων, όπου η μείωση, η επαναχρησιμοποίηση και η ανακύκλωση αποβλήτων βρίσκονται στην κορυφή - και η αποτέφρωση βρίσκεται ακριβώς πάνω από την υγειονομική ταφή. Με άλλα λόγια, τίποτα που θα μπορούσε να ανακυκλωθεί ή να λιπασματοποιηθεί δεν θα έπρεπε να καεί.
Αυτό συμβαδίζει με τον στόχο της ΕΕ για την ανακύκλωση, που συμφωνήθηκε το 2008, να ανακυκλωθεί το 50% όλων των αστικών αποβλήτων έως το 2020.
Αλλά τα απόβλητα μπορούν επίσης να καούν για να δημιουργήσουν θερμότητα ή ηλεκτρισμό, μια διαδικασία γνωστή ως «ενέργεια από απόβλητα». Και καθώς το οργανικό κλάσμα των αποβλήτων θεωρείται ανανεώσιμος πόρος, είναι επιλέξιμο για κρατικές επιδοτήσεις στο πλαίσιο του ισχύοντος συστήματος της ΕΕ για την παραγωγή ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές. Οι χώρες προσπαθούν να αξιοποιήσουν στο έπακρο τις επιδοτήσεις, συχνά διαστρεβλώνοντας τους κανόνες
Ελλείψεις αποβλήτων
Οι επιδοτήσεις ενθάρρυναν τις επενδύσεις σε μονάδες αποτέφρωσης. Σύμφωνα με μια έκθεση του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος του 2017, τα κράτη μέλη, συμπεριλαμβανομένης της Σουηδίας, της Δανίας και της Εσθονίας, έχουν φθάσει σε πλεονάζουσα δυναμικότητα όσον αφορά στην αποτέφρωση - με άλλα λόγια, έχουν έλλειψη αποβλήτων.
Σε ένα ιδανικό σενάριο όπου ανακυκλώνεται το 65% των αποβλήτων, η Γαλλία, η Γερμανία, η Αυστρία και οι Κάτω Χώρες παράγουν επίσης λιγότερα απόβλητα από αυτά που χρειάζονται για αποτέφρωση.
Στην πραγματικότητα, αυτή η πλεονάζουσα δυναμικότητα θέτει ένα ανώτατο όριο στην ανακύκλωση: μια πρόσφατη μελέτη δείχνει ότι με τους υφιστάμενους αποτεφρωτήρες του 2011, το Ηνωμένο Βασίλειο θα μπορούσε να ανακυκλώσει το 77% των αποβλήτων του.
Ωστόσο, η οικοδόμηση νέας δυναμικότητας οδήγησε σε μια παράδοξη κατάσταση: εάν πρόκειται να χρησιμοποιηθούν όλες οι εγκαταστάσεις, μέχρι το 2030 η ανακύκλωση θα περιοριστεί στο 63%, απλά επειδή δεν υπάρχουν αρκετά απόβλητα.
Αυτό δεν είναι ένα υποθετικό σενάριο. O συμβιβασμός μεταξύ της ανακύκλωσης και της καύσης πραγματοποιείται ήδη σε ορισμένες χώρες, σύμφωνα με τα στοιχεία της Eurostat. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κάλεσε τα κράτη μέλη νωρίτερα αυτό το έτος να σταματήσουν τις επιδοτήσεις σε «ενέργεια από απόβλητα» για να αποφύγουν την ανατροπή των στόχων ανακύκλωσης και της ιεραρχίας των αποβλήτων.
Ωστόσο, παρά τη μείωση της «ενέργειας από απόβλητα» σε ολόκληρο το μπλοκ (-3,2% το 2015 σε σύγκριση με το προηγούμενο έτος), αρκετές ανατολικές χώρες (συμπεριλαμβανομένης της Σλοβενίας, της Βουλγαρίας, της Ουγγαρίας, της Λιθουανίας, της Πολωνίας, της Εσθονίας και της Σλοβακίας), αλλά επίσης και η Μεγάλη Βρετανία, η Αυστρία και τη Σουηδία, καίνε απόβλητα με αυξανόμενα ποσοστά.
"Εάν η λανθασμένη εφαρμογή της Οδηγίας των ΑΠΕ στρεβλώνει την οικονομία των αποβλήτων και την ιεραρχία, μακριά από την ανακύκλωση αλλά προς την καύση, θα φτάσουμε στο 2020 και θα απέχουμε πολύ από τους στόχους ανακύκλωσης της ΕΕ του 50%. Ο φόβος είναι ότι τα κράτη μέλη θα αναθεωρήσουν τις φιλοδοξίες της ανακύκλωσής τους προς τα κάτω", δήλωσε στο EURACTIV.com ο Enzo Favoino, επιστημονικός διευθυντής της ομάδας δράσης Zero Waste Europe.
Το πιο ανησυχητικό είναι ότι σε ορισμένες περιπτώσεις η τάση ανακύκλωσης αντιστράφηκε - όπως στη Βουλγαρία (-15,4% το 2015 σε σύγκριση με το 2014) και στην Εσθονία (-6,4%) - ή εμφανίζει στασιμότητα, όπως στη Σουηδία και το Ηνωμένο Βασίλειο. Και οι τέσσερις χώρες, κατά την ίδια περίοδο, αύξησαν το ρυθμό με τον οποίο καίγονται τα απόβλητα.
Εμπορία αποβλήτων
Όπου υπάρχει ζήτηση, υπάρχει προσφορά. Με τον τρόπο αυτό τα απόβλητα έγιναν εμπόρευμα: οι εισαγωγές σύμμεικτων αποβλήτων αυξήθηκαν πενταπλάσια μετά την εισαγωγή των επιδοτήσεων για την «ενέργεια από απόβλητα».
Επειδή τα απόβλητα έχουν καταστεί εμπορεύσιμο αγαθό, δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν εμπόδια στο εμπόριο. Η αγορά αποφασίζει την τιμή και τα απόβλητα συρρέουν σε χώρες με σχετικά μεγαλύτερη δυναμικότητα διάθεσης, όπου καίγεται σε επιδοτούμενες εγκαταστάσεις.
Δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι οι μεγαλύτεροι εισαγωγείς αποβλήτων είναι η Γερμανία, η Σουηδία, η Ολλανδία, η Εσθονία και το Βέλγιο - όλες χώρες με υψηλή δυναμικότητα αποτέφρωσης σύμφωνα με τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Περιβάλλοντος.
Οι εξαγωγείς αποβλήτων συμπεριλαμβάνουν επίσης τους καθαρούς εισαγωγείς της Γερμανίας και της Αυστρίας, παραβιάζοντας την αρχή της εγγύτητας της ΕΕ (άρθρο 16 της οδηγίας για τη διαχείριση των αποβλήτων), σύμφωνα με την οποία τα απόβλητα πρέπει να διατίθενται όσο το δυνατόν πλησιέστερα στον τόπο παραγωγής τους.
Εξαπάτηση ως προς το περιεχόμενο του πράσινου κάδου
Σύμφωνα με την οδηγία της ΕΕ για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, μόνο ένα ορισμένο μέρος των σύμμεικτων αποβλήτων θεωρείται επιλέξιμο για επιδοτήσεις παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από «ανανεώσιμες πηγές», δηλαδή η βιομάζα. Πρόκειται για τα απορρίμματα κουζίνας και κήπων που καταλήγουν στον πράσινο κάδο των σύμμεικτων απορριμμάτων.
Εναπόκειται στις χώρες να αποφασίσουν ποιο ποσοστό των σύμμεικτων αποβλήτων τους αποτελείται από βιομάζα, αλλά δεν υπάρχει κανόνας ομοιόμορφος για το πώς να το κάνουμε αυτό. Χώρες όπως η Ολλανδία μετρούν το μέσο όρο του περιεχόμενου του πράσινου κάδου και δημοσιεύουν κάθε χρόνο ένα επίσημο ποσοστό αποβλήτων που είναι επιλέξιμο για κρατικές επιδοτήσεις.
Οι περισσότερες χώρες το θέτουν αυθαίρετα στο 50% (Γαλλία, Ιταλία, Ηνωμένο Βασίλειο). Άλλοι, όπως η Εσθονία, δεν αποκαλύπτουν το επιδοτούμενο ποσοστό οργανικών αποβλήτων τους, διότι, όπως λένε, είναι ένα «εμπορικό μυστικό».
Η ΜΚΟ Ευρωπαϊκό Δίκτυο Κομποστοποίησης εκτιμά ότι το ποσοστό αυτό είναι πιο κοντά στο 40%, αν και εξαρτάται από την εποχή και τη χώρα.
Παρ' όλα αυτά, σύμφωνα με τους υπολογισμούς της ΜΚΟ Zero Waste Europe, μια σειρά από εγκαταστάσεις αποτέφρωσης σε όλη την Ευρώπη λαμβάνουν επιδότηση για όλα τα απόβλητα που καίγονται, και όχι μόνο για το ανανεώσιμο μέρος - αυτά περιλαμβάνουν πλαστικό, χαρτί και χαρτόνι που μπορούν να ανακυκλωθούν - και έχουν μεγαλύτερη αρνητική επίπτωση στο περιβάλλον και στην υγεία.
Ο αποτεφρωτήρας Zabalgarbi στο Μπιλμπάο, Ισπανία, εξαπατεί με επιδοτήσεις ΑΠΕ σύμφωνα με τον Γκόρκα Μπουένο Μεντιέτα, καθηγητή μηχανικής στο Πανεπιστήμιο της Χώρας των Βάσκων.
"Αν και λιγότερο από το 20% της παραγόμενης ηλεκτρικής ενέργειας είναι ανανεώσιμης προέλευσης [...], κάθε μεγαβάτ που παράγεται στο Zabalgarbi ανταμείβεται με τιμολόγια τροφοδοσίας, σαν να προέρχεται όλο από τα απόβλητα", γράφει ο Μπουένο Μεντιέτα σε ένα ηλεκτρονικό μήνυμα.
"Η κατάσταση αυτή πρέπει να είναι γνωστή στην Ευρωπαϊκή Ένωση και να καταγγέλλεται".
* το άρθρο του euractiv.com https://www.euractiv.com/section/circular-economy/news/waste-subsidies-make-it-cheaper-to-burn-than-recycle/]
Στέφανος Σταμέλλος