Bottom-up ή top-down control;

Κωνσταντίνος Κλειδωνάρης
Δασολόγος

Στην Λιμνολογία υπάρχουν οι θεωρίες του bottom-up και top-down control οι οποίες αφορούν τις τροφικές σχέσεις που αναπτύσσονται, υποδηλώνοντας την κατεύθυνση όπου η επικρατούσες δυνάμεις διαμορφώνουν το οικοσύστημα. Όπως και στους άλλους κλάδους της οικολογίας κανείς δεν θα πρέπει να αγνοεί αυτές τις αλληλένδετες θεωρίες που τελικά δημιουργούν τόσο περίπλοκα οικοσυστήματα.

Παρά το γεγονός ότι στα υδάτινα οικοσυστήματα δεν μπορούν οι ανώτεροι θηρευτές να ελέγξουν σε απόλυτο βαθμό τους κατώτερους (π.χ. μια ομάδα ψαριών δεν μπορεί να εξουδετερώσει από μόνη της έναν ιό), στην γήινη ζωή αυτό είναι απολύτως εφικτό. Ωστόσο οι ανώτεροι θηρευτές (εμείς οι άνθρωποι) μπορεί να αφήσουν τους κατώτερους (ιοί) να τους εξουσιάσουν.

Αλλά δεν χρειάζεται και πολύ παραπάνω φιλοσοφία εδώ γιατί όπως λέει και ο λαός μας , «μια εικόνα χίλιες λέξεις». Έπειτα από την πρόσφατη εκδρομή μου στο χωριό Χαλίκι και την ανάβαση μου στην δρακόλιμνη Βερλίγκα διαπίστωσα ότι ο ιός της αναισθησίας, της έλλειψης στοιχειωδών συναισθημάτων και σεβασμού τύφλωσε ορισμένους συμπολίτες μας που κατασκήνωσαν εντός των μαιάνδρων και μάλιστα αποφάσισαν να δροσίσουν τα πόδια τους στο ευαίσθητο οικοσύστημα όπου αναπαράγονται οι τελευταίοι αλπικοί τρίτωνες της περιοχής, όπου η ιδιαίτερη σύσταση του εδάφους μεταξύ των μαιάνδρων υποβαθμίζεται και τα εναπομείναντα υπέροχα, βρώσιμα από τα ζώα ψυχανθή καταστρέφονται. Όμως η απουσία ελέγχου και τιμωρίας δεν τους πτόησε και δεν θα τους πτοήσει ούτε την επόμενη φορά όταν θα το ξανακάνουν αυτοί και οι φίλοι τους. Ίδιο παράδειγμα από την ίδια περιοχή η εικόνα από ένα κομμάτι δίπλα στην πολύπαθη θέση «Ελατάκια», όπου μπάζα κοσμούν ένα σημείο δίπλα στο ρέμα, αναδεικνύοντας ακόμα μια φορά είτε την παντελή είτε την προβληματική εφαρμογή του top-down control. Να θυμίσουμε εδώ ότι οι κάτοικοι έβαλαν τα σώματα τους πριν καιρό μπροστά στο ενδεχόμενο η περιοχή να αλλοιωθεί και να καταστραφεί η υπέροχη αυτή φύση δίπλα στο ποτάμι και να που ξεπρόβαλλε και άλλη απειλή ξαφνικά.

Τι γίνεται όμως στο καταφύγιο που βλέπει την εμβληματική κορυφή Στρογγούλα; Με τις ευλογίες του δημάρχου της περιοχής, ο δασικός τάπητας στον οποίο ζει πλήθος μικροοργανισμών που αποσυνθέτει την οργανική ύλη και εμπλουτίζει το έδαφος με θρεπτικά στοιχεία (και στην ουσία συμβάλλει στην συνέχιση της ζωής), θα αντικατασταθεί από έναν πλαστικό τάπητα πλούσιο σε πετροχημικά προϊόντα που θα συντελέσει στην αύξηση της θερμοκρασίας το εδάφους, στην πλήρη κατανάλωση το οξυγόνου και τέλος στον εδαφικό και ζωικό θάνατο του συγκεκριμένου τμήματος γης. Αναρωτιέμαι λοιπόν αν εδώ έχει κυριεύσει ο ιός της φιλαργυρίας τους ιθύνοντες που τρέχουν αυτό το έργο ή αν υπάρχει ένα εμπεριστατωμένο περιβαλλοντικό πλάνο που εγώ αγνοώ. Ωστόσο δεν είναι το μοναδικό δεινό που επικρατεί στα Τζουμέρκα. Πρόσφατα ξεκίνησε και η κατασκευή ενός δρόμου που οδηγεί …. στο πουθένα την ώρα που χιλιάδες μπάζα και φερτά υλικά καταλήγουν στον Άραχθο με την πολιτεία να σφυρίζει και πάλι αγέρωχα.

Κλείνοντας θα ασκήσω την κριτική μου στο τμήμα που σπούδασα μεταβαίνοντας σε μια ακόμα και ίσως την πιο σημαντική περίπτωση top-down control: αυτής της εκπαίδευσης. Διερωτώμαι πως οι ιθύνοντες ενός τμήματος διδάσκουν το 2025 συγγράμματα καθηγητών που γράφτηκαν το 1990, 2000; Θα γίνω πιο συγκεκριμένος αφού το μάτι μου έπεσε και πάλι στο μάθημα του οποίου αμφισβητώ την χρησιμότητα του ανοικτά το οποίο ονομάζεται «Διευθέτηση Ορεινών Υδάτων». Διευθέτηση ορεινών, τί; Έχει η Ελλάδα ορεινά ύδατα που πρέπει να διευθετηθούν ή μήπως πρέπει να διαχειριστούν; Η Ελλάδα που πλήττεται από μια πρωτοφανή ξηρασία και που δεκάδες χιλιάδες δέντρα νεκρώνονται και δέχονται επιθέσεις από φλοιοφάγα έντομα έχει ανάγκη από συντονισμένο σχέδιο απομάκρυνσης φερτών υλικών, δημιουργίας σταθερών πρανών με κατάλληλα φιλικά προς το περιβάλλον υλικά και ρύθμιση της οικολογικής παροχής που αποτελεί μια από τις πολλές αυθαιρεσίες της χώρας ως προς την Ευρωπαϊκή πολιτική των υδάτων. Άλλα έργα θα μπορούσαν να είναι η απαγόρευση μικρών υδροηλεκτρικών που κάνουν τεράστια ζημιά σε σχέση με τη χρησιμότητα τους καθώς και μια ολοκληρωμένη εκπαίδευση και έρευνα σε παραδοσιακές λύσεις όπως αυτές των αναβαθμίδων για την αποταμίευση υδάτων και τον εμπλουτισμό του υπόγειου υδροφόρου ορίζοντα, θέματα κρίσιμα για το μέλλον της χώρας που δεν θίγονται καν. Την ίδια στιγμή λοιπόν που το εν λόγω σημαντικό μάθημα κατέχει εξέχοντα ρόλο στην εκπαίδευση των φοιτητών που υποτίθεται ότι θα βελτιώσουν την χώρα , ένα άλλο μάθημα που ονομάζεται Βιολογία Γλυκέων Υδάτων παραμένει ως επιλεγόμενο που πολλοί φοιτητές δεν θεωρήσαμε σημαντικό να το διαλέξουμε με αποτέλεσμα να μην έχουμε την ευκαιρία να κατανοήσουμε έτσι το υδάτινο οικοσύστημα και τις πιέσεις που υφίσταται από τις ανθρωπογενείς βλαπτικές ενέργειες. Η επιστήμη δεν βασίζεται ή δεν πρέπει να βασίζεται σε συγγράμματα προ 10ετίας ή 20ετίας, ανανεώνεται, εξελίσσεται, προοδεύει …… ή μένει και αυτή μετεξεταστέα.

Και δεν οφείλονται όλα αυτά στην υποχρηματοδότηση, έλλειψη υποδομών και σε άλλες πιθανές αιτίες. Έχει να κάνει με τη ροπή μιας άρρωστης κοινωνίας η οποία επενδύει σταθερά σε πολίτες παθητικοποιημένους οι οποίοι θα διαρρηγνύουν τα ιμάτια τους για τα προσωπικά τους συμφέροντα και κέρδη ενώ για τα κοινά θα αδιαφορούν. Έχει να κάνει με την έλλειψη κινήτρου, οράματος και δίψας από πλευράς του εκπαιδευτικού προσωπικού να δημιουργήσει καινούργιους επιστήμονες που θα αναγεννήσουν την υπέροχη ελληνική φύση και θα δημιουργηθεί ένα δίκτυο προστασίας και ανάδειξης της. Έχει να κάνει με την ύπαρξη προσωπικών συμφερόντων που δεν αφήνουν πρόσφορο έδαφος να δημιουργηθεί για την διεκπεραίωση μιας ολοκληρωμένης περιβαλλοντικής πολιτικής που θα στοχεύει στην σωστή λειτουργία του κύκλου του νερού που πλήττεται δραματικά από μια πρωτοφανή ξηρασία και ασύστολη εκμετάλλευση.

Βγείτε από τα γραφεία σας, αγγίξτε το χώμα της ελληνικής φύσης, προσκυνήστε τα βουνά και τα ποτάμια μας και τότε ίσως ξανά βρείτε τον δρόμο σας: αυτόν του εμπνευστή που θα κάνει τα νέα παιδιά να θέλουν να μορφωθούν, να ενδιαφερθούν, να διαβάσουν, να ασχοληθούν, να γίνουν πιο ευαίσθητοι και ενεργοί πολίτες.

Υ.Γ1 Μιλάτε για καύσωνα αλλά δεν μιλάτε ούτε για την έλλειψη πρασίνου στα μεγάλα αστικά κέντρα ούτε για τις τεράστιες καμένες εκτάσεις που αντί να παραδίδονται στην αγκαλιά της φύσης, παραδίδονται στην αγκαλιά των funds για «πράσινη ανάπτυξη». Τελικά το δίλημμα είναι ένα: Τα κέρδη των ενεργειακών εταιρειών ή διαθέσιμα κοινόχρηστα αγαθά όπως οξυγόνο, νερό και ένα υγιές φυσικό περιβάλλον και η απόφαση φαίνεται να έχει ήδη παρθεί.

Υ.Γ2 Άκουσα εθνικό πλάνο κατά της λειψυδρίας με ενδυνάμωση των φραγμάτων (την ώρα που στην Ευρώπη όλοι τα καταργούν) και αφαλάτωσης μιας αναγκαίας αλλά πανάκριβης διαδικασίας. Δεν άκουσα τίποτα για επίδραση στον κύκλο του νερού, που περιλαμβάνει αύξηση και διατήρηση της δασοκάλυψης και έλεγχος της εξατμισιοδιαπνοής. Άραγε έχουν κοστολογηθεί οι νέες μέθοδοι παραγωγής υδάτων; Δόθηκαν επιστημονικές τεκμηριώσεις ή επικράτησαν τυχοδιωκτισμοί τύπου ΟΠΕΚΕΠΕ; Θα το δούμε.

Ακόμα και τώρα μπορεί να αλλάξουν όλα. Όμως ο χρόνος τελειώνει...

12/09/2025

ΠΗΓΗ: dasarxeio