Φράγματα τελμάτων, περιβαλλοντικά εγκλήματα και «τυχηματικά γεγονότα»
Σε άρθρο του με τίτλο στο oryktosploutos.net ο Δρ Πέτρος Τζεφέρης, προϊστάμενος σήμερα της Γενικής Διεύθυνσης Ορυκτών Πρώτων Υλών του ΥΠΕΝ, εκθέτει τις σκέψεις του σχετικά με τη νέα κατάρρευση φράγματος μεταλλευτικών αποβλήτων της εταιρείας Vale SA στη Βραζιλία, που άφησε πίσω της τουλάχιστον 99 νεκρούς (σημερινή αρθρογραφία, 31-1-2019). Το άρθρο έχει τίτλο «Mining tailings dam failure in Brazil: όταν τα παθήματα δεν γίνονται μαθήματα…» και αναφέρεται και στο παρόμοιο «ατύχημα» που είχε σημειωθεί στην ίδια περιοχή της Βραζιλίας πριν από τρία χρόνια. Τότε είχε καταρρεύσει ένα μεγαλύτερο φράγμα τελμάτων που ανήκε σε κοινοπραξία της Vale με την BHP Billiton, προκαλώντας τη μεγαλύτερη περιβαλλοντική καταστροφή στην ιστορία της χώρας και οδηγώντας στο θάνατο 19 ανθρώπους. Βάζουμε τη λέξη «ατύχημα» σε εισαγωγικά γιατί θεωρούμε ότι δεν πρόκειται για ατυχήματα, αλλά για τα προδιαγεγραμμένα αποτελέσματα της εταιρικής απληστίας.
Το άρθρο αναζητεί τη «λύση» για να αποφευχθούν παρόμοιες τραγωδίες στο μέλλον. Και επειδή η συζήτηση αυτή ασφαλώς δεν αφορά μόνο τη Βραζιλία και τη Vale – που σαφέστατα είναι μια κατά συρροή μαζική δολοφόνος – αλλά και τη χώρα μας, έχουμε ένα ερώτημα να θέσουμε στο συγγραφέαπου κατέχει θέση ευθύνης στη «διοίκηση των ορυκτών πόρων».
«Ειλικρινά δεν είμαι σε θέση να εικάσω αν οι καταστροφές αυτές θα είχαν αποφευχθεί στην περίπτωση που η νομοθεσία παγκοσμίως ήταν ακόμη αυστηρότερη (πχ αν εφαρμοζόταν παντού το αυστηρό ευρωπαϊκό πλαίσιο), αν οι ελεγκτικές υπηρεσίες ήταν αποτελεσματικότερες, κατάλληλα στελεχωμένες και ασκούσαν ενδελεχή εποπτικό επιτόπιο έλεγχο υποχρεώνοντας σε συνεχές monitoring και εμπεριστατωμένα σχέδια ετοιμότητας και αντιμετώπισης έκτακτης ανάγκης (Emergency Preparedness & Response Plan). Οπως λέει ένας πολύπειρος συνάδελφος «τα φράγματα τελμάτων πάντα θα πέφτουν, όπως και τα αεροπλάνα.. Το ζήτημα είναι εμείς να έχουμε κάνει τα πάντα ώστε να το προβλέψουμε και να το προλάβουμε…».
[…] Η λύση αυτή δεν είναι ούτε στο πρότυπο της Κίνας, ούτε σε εκείνο της Λατινικής Αμερικής. Οπου οι εταιρείες υποκρίνονται ότι εφαρμόζουν τον νόμο και οι αρχές με τη σειρά τους υποκρίνονται ότι ελέγχουν. Ισως βρίσκεται σε μια προσαρμογή του Σκανδιναβικού μεταλλευτικού μοντέλου (γενικότερα του Ευρωπαϊκού) στο μέτρο και στο βαθμό που αυτό μπορεί να εφαρμοστεί στον κάθε τόπο!
Και φυσικά όταν ο καθένας από εμάς που ασχολείται με το αντικείμενο, κάνει καθημερινά πράξη με απόλυτη σχολαστικότητα όλα τα προληπτικά μέτρα ασφαλείας που απαιτούνται και τα οποία προβλέπονται στους νόμους, τις ευρωπαϊκές οδηγίες, τους κανόνες της επιστήμης και τεχνικής αλλά και την κοινή λογική.. Ανεξαρτήτως κόστους, διότι η ασφάλεια, η υγεία και τελικά η ζωή αποτελούν υπέρτατα αγαθά, αυστηρά μη ανανεώσιμα. Οταν χαθούν, χάνονται για πάντα και για το λόγο αυτό δεν πρέπει σε καμία περίπτωση και για κανένα λόγο να διακυβεύονται«.
Διερωτώμαστε αν ο κ. Τζεφέρης θεωρεί ότι τηρήθηκε η αρχή της πρόληψης και επιδείχθηκε η δέουσα σύνεση και κοινή λογική κατά την αδειοδότηση κατασκευής ενός φράγματος 20 εκατομμυρίων τόνων ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΩΝ αποβλήτων όχι απλά σε μια από τις πλέον σεισμογενείς περιοχές της χώρας, τη B. Χαλκιδική, αλλά ακριβώς ΕΠΑΝΩ στο επικίνδυνο ενεργό ρήγμα. Το 1932 στο σεισμό «της Ιερισσού», το ρήγμα αυτό έδωσε σεισμό μεγέθους 7,0-7,1 Ρίχτερ και τις μεγαλύτερες επιφανειακές στατικές μετατοπίσεις που έχουν ποτέ παρατηρηθεί στον Ελληνικό χώρο. H κοινή λογική λέει ότι αυτή είναι η πλέον ακατάλληλη θέση για μια τέτοια κατασκευή – αλλά ήταν βολική για την εταιρεία λόγω μικρής απόστασης από τις δραστηριότητές της.
Xάρτης από επιστολή του καθηγητή σεισμολογίας κ. Παπαζάχου προς το Δήμαρχο Αριστοτέλη κ. Ζουμπά. Με κίτρινο χρώμα σημειώνεται η άμεση περιοχή εμφάνισης των σεισμικών στατικών παραμορφώσεων από την πιθανή μελλοντική δραστηριοποίηση του ρήγματος.
Σα να μην έφτανε ο σφιχτός εναγκαλισμός του φράγματος με το επικίνδυνο σεισμικό ρήγμα, η Ελληνικός Χρυσός δήλωσε ψευδώς στη ΜΠΕ ότι η απόσταση του από το Στρατώνι είναι 3,5 χιλιόμετρα, ενώ είναι μόλις 500 μέτρα. Η εξαιρετικά μικρή απόσταση από τον οικισμό και τη θάλασσα θα έπρεπε, και αυτή, να καταστήσει απαγορευτική τη χωροθέτηση του ΧΥΤΕΑ στη συγκεκριμένη θέση αλλά το ψέμμα πέρασε απαρατήρητο. Μήπως ήταν το μόνο; Το φιάσκο με τη μέθοδο μεταλλουργίας flash smelting που έφτασε πέντε χρόνια μετά την περιβαλλοντική έγκριση απερρίφθη από το ίδιο το ΥΠΕΝ ως μη εφαρμόσιμη είναι αποκαλυπτικό του πώς εγκρίθηκε η περίφημη «επένδυση» της Χαλκιδικής: με κλειστά μάτια! Άρα το φαινόμενο οι εταιρείες «να υποκρίνονται ότι εφαρμόζουν τον νόμο και οι αρχές να υποκρίνονται ότι ελέγχουν» δεν είναι μόνο Βραζιλιάνικο ή Κινέζικο. Πολύ συχνά είναι και Ελληνικό και δεν έχει κανένα νόημα η άρνηση της πραγματικότητας.
Το βασικό πρόβλημα του φράγματος Κοκκινόλακκα που είναι η κακή επιλογή θέσης λόγω υψηλής σεισμικής επικινδυνότητας δεν εξετάζεται και δεν συζητείται πλέον. Η Έγκριση Περιβαλλοντικών Όρων του 2011 θεωρείται σε κάθε περίπτωση καλώς καμωμένη. Το ΥΠΕΝ έχει βολευτεί αναπαυτικά στις διαβεβαιώσεις της Ελληνικός Χρυσός περί της σεισμικής επάρκειας του φράγματος με τα επικίνδυνα απόβλητα και σε βολικές ατεκμηρίωτες εικασίες συνεργαζόμενων με αυτήν καθηγητών. Στην απάντησή της στις παρατηρήσεις του κ. Παπαζάχου, η εταιρεία χαρακτηρίζει «τυχηματικό γεγονός» τον σεισμό των 7,0 Ρίχτερ, προσπαθώντας να αποφύγει τα εξαιρετικά δυσμενή για το φράγμα αποτελέσματα των δικών της σεισμικών μελετών, τα οποία χαρακτηρίζει «μη-ρεαλιστικά»!!! Με ποιους νόμους, οδηγίες, κανόνες της επιστήμης και της τεχνικής είναι σύμφωνη αυτή η τουλάχιστον απερίσκεπτη – στην πραγματικότητα εγκληματική – αντιμετώπιση ενός υπαρκτού και εξαιρετικά σοβαρού κινδύνου;
Το ΥΠΕΝ δεν κοινοποίησε την απάντηση της εταιρείας στον κ. Παπαζάχο. Για το έργο του Κοκκινόλακκα το αρμόδιο Υπουργείο δεν τολμάει να κοιτάξει στα μάτια όχι μόνο τους πολίτες αλλά ούτε τους ειδικούς επιστήμονες.
Απόσπασμα από «Ελληνικός Χρυσός Α.Ε. – Χώρος απόθεσης αποβλήτων Κοκκινόλακκα Γεωτεχνική Μελέτη, Απαντήσεις στα σχόλια των εκθέσεων-γνωματεύσεων, Ιούλιος 2016»]
Τι θα πει το ΥΠΕΝ στους κατοίκους της περιοχής όταν γίνει ο σεισμός που η ιστορία έχει δείξει ότι μπορεί να γίνει; Ότι δεν μπορούσε να προβλεφθεί; Ότι ήταν όπως και ο προηγούμενος ένα «τυχηματικό γεγονός»; Ένας «μαύρος κύκνος»; Ότι δεν ήταν «ρεαλιστικό» να ληφθεί υπ’οψη αυτό το μέγεθος σεισμού στο σχεδιασμό; ‘Η αυτό που δήλωσε υπάλληλος της Ελληνικός Χρυσός στην ”Άγια Σκουριά” της ΕΡΤ-1: «απλώς, εκεί ακριβώς, θέλαμε ένα φράγμα»;