Ο βυθός του Κορινθιακού αποκαλύπτει τα μυστικά του!
Μια ιστορία 800.000 ετών βγαλμένη από τον βυθό του Κορινθιακού κόλπου.
Μια μοναδική για τη χώρα μας επιστημονική αποστολή, που πραγματοποιήθηκε με πλοίο-γεωτρύπανο πριν από δύο χρόνια, αρχίζει μέσα από εντατική, διεπιστημονική μελέτη να δίνει τα πρώτα αποτελέσματα: Αποκαλύπτει τους μηχανισμούς ιζηματογένεσης της λεκάνης και αποδεικνύει ότι ο Κορινθιακός μετατρεπόταν σε λίμνη για μεγάλες χρονικές περιόδους εξαιτίας του κλίματος που επικρατούσε. Η περαιτέρω μελέτη των δειγμάτων, που ελήφθησαν από βάθος έως 700 μέτρων, θα δώσει πολύτιμα στοιχεία για την τεκτονική δυναμική της περιοχής.
Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Το Διεθνές Πρόγραμμα για την Εξερεύνηση των Ωκεανών (IODP) είναι μια διεθνής επιστημονική συνεργασία που εξερευνά την ιστορία του πλανήτη μας μέσα από τον φλοιό των ωκεανών. Το «αρχείο» που κάθε φορά διερευνάται προέρχεται από το εσωτερικό του πυθμένα, σε βάθος εκατοντάδων ή και χιλιάδων μέτρων, χάρη στα δύο μεγάλα ερευνητικά σκάφη των ΗΠΑ και της Ιαπωνίας ή στις ειδικές πλατφόρμες γεωτρήσεων που χρησιμοποιεί ο ευρωπαϊκός εκτελεστικός βραχίονας του προγράμματος (ECORD). Τα γεωτρύπανα αυτά είχαν μέχρι πρότινος επισκεφθεί μόνο μία φορά τη Μεσόγειο, εκτός ελληνικών υδάτων, στα μέσα της δεκαετίας του ’80. Παρότι η Ελλάδα δεν είναι ένα από τα 23 μέλη του IODP, Ελληνες επιστήμονες συμμετείχαν στη διεθνή ομάδα που κατέθεσε το 2014 μια φιλόδοξη πρόταση για τη μελέτη του Κορινθιακού στο IODP, η οποία και εγκρίθηκε. Ετσι, τον Οκτώβριο - Νοέμβριο του 2017 εννέα επιστήμονες, μεταξύ των οποίων και ένας Ελληνας, βρέθηκαν επάνω στην πλατφόρμα Furgo Synergy. Συνολικά έξι Ελληνες επιστήμονες (τέσσερις από ελληνικά πανεπιστήμια και δύο από πανεπιστήμια του εξωτερικού) συμμετείχαν στη διεθνή ερευνητική ομάδα. Επρόκειτο για τους Κατερίνα Κούλη, επίκουρη καθηγήτρια στο Τμήμα Γεωλογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, Μαρία Γεραγά και Σπύρο Στεργίου, αναπληρώτρια καθηγήτρια και υποψήφιο διδάκτορα αντίστοιχα από το Τμήμα Γεωλογίας του Πανεπιστημίου Πατρών, και τον δρα Γιώργο Μίχα από το ΤΕΙ Κρήτης, καθώς και τον δρα Κωνσταντίνο Παναγιωτόπουλο (Πανεπιστήμιο της Κολωνίας, Γερμανία) και τη δρα Σοφία Πεχλιβανίδου (Πανεπιστήμιο του Μπέργκεν, Νορβηγία).
«Ηταν η πρώτη ερευνητική γεωτρητική αποστολή που πραγματοποιείται στη χώρα μας», εξηγεί στην «Κ» η κ. Κούλη. «Επειδή τα δύο ερευνητικά σκάφη του IODP είναι πολύ μεγάλα, δεν χωρούσαν να μπουν στον Κορινθιακό. Ετσι, ενοικιάστηκε από το ECORD ένα ιδιωτικό πλοίο-γεωτρύπανο, που πραγματοποίησε γεωτρήσεις σε τρία σημεία: ανοιχτά του Ξυλοκάστρου, ανοιχτά του Κιάτου και στον όρμο των Αλκυονίδων».
Το γεωτρύπανο έφερε στην επιφάνεια τρία «καρότα» (ή «πυρήνες», σύμφωνα με την επιστημονική ονομασία τους): τρεις κυλίνδρους, που αποσπάστηκαν από το εσωτερικό του πυθμένα, συνολικού μήκους 1.643 μέτρων. Το υλικό μεταφέρθηκε στο ένα από τα «αποθετήρια» του IODP στη Βρέμη, όπου το 2018 έγινε αντικείμενο εντατικής μελέτης από επιστήμονες διαφορετικών ειδικοτήτων.
Οι τρεις γεωτρήσεις από το ειδικό πλοίο έγιναν ανοιχτά του Κιάτου και του Ξυλόκαστρου και στον κόλπο των Αλκυονίδων.
«Κάθε πυρήνας κόβεται σε δύο κομμάτια, τα οποία ανοίγουμε, τα περιγράφουμε και κατόπιν παίρνουμε δείγματα τα οποία θα μελετηθούν με διαφορετικές μεθοδολογίες, ανάλογα με το ζητούμενο. Το υπόλοιπο φυλάσσεται για τις επόμενες γενιές, είναι υλικό μελέτης... για δεκαετίες. Τα δε αποτελέσματα της επιστημονικής έρευνας είναι ανοιχτά σε όλους».
Πριν από λίγο καιρό έγινε η πρώτη επιστημονική δημοσίευση της ομάδας στο περιοδικό Nature Scientific Reports. «Η ομάδα μας είχε τρεις στόχους», εξηγεί η κ. Κούλη. «Επειδή ο Κορινθιακός είναι πολύ ενεργός τεκτονικά, θέλουμε να δούμε πώς γεννάται μια νέα ηπειρωτική τάφρος και τον μηχανισμό της ιζηματογένεσης σε αυτή. Επίσης, θέλαμε να διερευνήσουμε τη σχέση κλίματος και τεκτονικής και, τέλος, να εκτιμήσουμε τον φυσικό κίνδυνο στην περιοχή. Το υλικό μας είναι το παλαιότερο και τόσο υψηλής ανάλυσης αρχείο ιζημάτων από την αρχική φάση της γένεσης μιας ηπειρωτικής τάφρου. Στον πυρήνα μήκους 700 μέτρων κάτω από τον πυθμένα της θάλασσας από τα ανοιχτά του Ξυλοκάστρου καταγράφεται η ιστορία ιζηματογένεσης της λεκάνης 800.000 ετών. Η μελέτη λοιπόν επαλήθευσε την αρχική μας υπόθεση, ότι ο Κορινθιακός αποσυνδεόταν από τη θάλασσα στις πολύ ψυχρές (παγετώδεις) περιόδους και επανασυνδεόταν στις θερμές περίπου κάθε 100.000 χρόνια. Ενα εντυπωσιακό και παράξενο εύρημα ήταν ότι στις περιόδους που ο Κορινθιακός μετατρεπόταν σε «λίμνη», ο ρυθμός απόθεσης ιζημάτων στον πυθμένα ήταν από δύο έως επτά φορές μεγαλύτερος. Θα περίμενε κανείς ότι ο ρυθμός μεταφοράς ιζημάτων είναι μεγαλύτερος κατά τις περιόδους με πολλές βροχές. Στη Μεσόγειο, που δεν είχε παγετώνες, οι παγετώδεις περίοδοι χαρακτηρίζονταν από ξηρασία. Αρα, πώς κατέληξε περισσότερο ίζημα στη λεκάνη του Κορινθιακού; Πιθανολογούμε ότι η ξηρασία άλλαξε τον τύπο της βλάστησης, άρα ακόμα και λίγη βροχή προκαλούσε πολύ μεγαλύτερη διάβρωση του εδάφους. Ολα αυτά με εξαίρεση τα τελευταία 6.000 χρόνια, που ο άνθρωπος έχει αλλάξει τα πάντα».
Οι σεισμοί
Το κομμάτι που δεν έχει ακόμη απαντηθεί αφορά την τεκτονική δυναμική της περιοχής. «Σε αυτό το στάδιο αναλύουμε τους πυρήνες και στη συνέχεια ειδικοί στην επικινδυνότητα, όπως σεισμολόγοι, θα αναλάβουν να συνθέσουν τα στοιχεία. Δεν είναι ότι... βρήκαμε κάτι και “δεν το λέμε”, απλά είναι πολύ νωρίς ακόμη».
Επιστήμονες από τα Τμήματα Γεωλογίας και τα ερευνητικά κέντρα της χώρας ζητούν από την πολιτεία να γίνει η Ελλάδα μέλος του IODP. «Η οικονομική συμμετοχή είναι πολύ μικρή. Αν η χώρα σου δεν είναι μέλος του IODP, δεν μπορείς να συμμετάσχεις στις ερευνητικές αποστολές. Στη συγκεκριμένη περίπτωση πήραμε μέρος Ελληνες επειδή συμμετείχαμε στη συγγραφή της πρότασης. Είναι κρίμα να μην έχουν και άλλοι Ελληνες επιστήμονες αυτή τη μοναδική ευκαιρία».
Η ομάδα των επιστημόνων του IODP, που επεξεργάστηκε τα στοιχεία από τον Κορινθιακό.