Κάποτε τα Μετέωρα φιλοξενούσαν 35 ασπροπάρηδες......
Του Δημήτρη Γ. Μπούσμπουρα
Κάποτε στα Μετέωρα καταμετρούσαμε 35 ασπροπάρηδες. Την άνοιξη του 2019 ανακοινώνεται, από την Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία, ότι έχει μόνο 2 αρσενικούς που φαίνεται να περιμένουν μάταια ένα θηλυκό για να ζευγαρώσουν.
Το βασικό αίτιο της μείωσης των πληθυσμών του είδους είναι τα δηλητηριασμένα δολώματα που οδηγούν σε θανάτωση των γυπών και άλλων αρπακτικών πουλιών. Ίσως, βέβαια, κάποια αίτια μείωσης πρέπει να αναζητηθούν στην Αφρική όπου διαχειμάζει ο ασπροπάρης, αλλά τα στοιχεία που δείχνουν θανάτωση στην Ελλάδα από δηλητηριασμένα δολώματα είναι πολύ σοβαρά.
Να μια εντυπωσιακή ιστορία πριν μερικά χρόνια: Ένας από τους ασπροπάρηδες που φώλιαζε στα Μετέωρα βρέθηκε δηλητηριασμένος. Περιθάλπηκε από την Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία και με την ευκαιρία τοποθετήθηκε στην πλάτη του πομπός με GPS για να παρακολουθούνται οι μετακινήσεις του. Το πουλί τον χειμώνα πήγε στην Αφρική και γύρισε στις αρχές της άνοιξης από την Μικρά Ασία, πέρασε τον Βόσπορο και συνέχισε για να κατέβει προς τα Μετέωρα. Κάπου στης Σέρρρες όμως έφαγε ένα δηλητηριασμένο δόλωμα και πέθανε.
Έτσι είχε εξοντωθεί και ολόκληρη η αποικία των όρνιων (30 πουλιά) στα Μετέωρα το 1970. Από στριχνίνη που είχε τοποθετηθεί σε μια αγελάδα φαγωμένη από λύκους.
Βρισκόμαστε λοιπόν, σαν χώρα, σε τραγική κατάσταση σε σχέση με τους γύπες και έχουμε ως μόνο άλλοθι την Κρήτη, το μόνο πλέον μέρος στην χώρα μας όπου υπάρχει ακόμα γυπαετός. Ενώ πριν το 2000 γυπαετοί υπήρχαν και στον Όλυμπο, τον Βόρα και την Δαδιά. Καθώς πρόλαβα να δω τα τελευταία αυτά πουλιά στην ηπειρωτική Ελλάδα και να ανακαλύψω αυτό στον Βόρα το 1996, μαζί με τον Ben Hallmann, αισθάνομαι κάπως σαν προϊστορικός άνθρωπος. Πρόλαβα επίσης τις αποικίες των όρνιων στην ηπειρωτική Ελλάδα και την τελευταία στην Πελοπόννησο και είδα με τα μάτια μου τις μπουλντόζες που ανοίγανε δρόμο κάτω από την αποικία των όρνιων στον Κόζιακα. Την επόμενη χρονιά τα πουλιά είχανε φύγει. Προέρχομαι λοιπόν από μια άλλη εποχή ή μέσα σε τρεις δεκαετίες αλλάξαμε τα πάντα στην χώρα;
Άραγε τι τοπίο βλέπανε οι ξένοι φυσιοδίφες που είχαν καταγράψει γυπαετό στην Αττική τον 19ο αιώνα;
Και τι θα λένε για εμάς οι επόμενες γενιές όταν δεν θα υπάρχει πλέον ασπροπάρης στην Ελλάδα λόγω δολωμάτων ή όταν θα έχει εξαφανιστεί από την Θράκη η μοναδική αποικία μαυρόγυπα στην χώρα μας λόγω των αιολικών, όπως έδειξε μια πρόσφατη πανεπιστημιακή έρευνα;
Βάζω εδώ μια ανακοίνωση σε συνέδριο του 2006 με στοιχεία του 2003. Αφορά τον Ασπροπάρη και τον Τσίφτη στα Μετέωρα.
Στις τότε καταγραφές στην περιοχή, από το 1995 έως το 2003, είμαστε ενθουσιασμένοι που κινούμαστε μέσα σε έναν άθλιο σκουπιδότοπο για να καταγράψουμε τα πουλιά που τρέφονταν με υπολείμματα σφαγείων και μονάδων εκτροφής, που ρίχνονταν σε έναν λάκκο. Η κτηνοτροφία δεν παρείχε πλέον νεκρά ζώα, λόγω καλύτερης περίθαλψης. Τα άγρια οπληφόρα στους γύρω ορεινούς όγκους είχαν μειωθεί προ πολλού για να μπορούν να στηρίξουν και τους πληθυσμούς των γυπών. Δεν ήταν πλέον η Ελλάδα μια χώρα με μεγάλους πληθυσμούς άγριων ζώων. Τα λίγα ζαρκάδια στην χώρα μας δεν είναι όπως οι αντιλόπες στην Αφρική. Στην Καλαμπάκα τον Ασπροπάρη τον λένε χελωνοφά, επειδή τον είχαν παρατηρήσει να τρώει νεκρές χελώνες. Παρά το ότι στα ανοικτά δρυοδάση των Αντιχασίων οι χελώνες είναι άφθονες, δεν επαρκούσαν για να θρέψουν τον πληθυσμό. Έτσι τα πτωματοφάγα πουλιά, όπως ο ασπροπάρης, ή τα μερικώς πτωματοφάγα, όπως ο τσίφτης, συγκεντρώνονταν στον σκουπιδότοπο, χωρίς όμως να σταματήσουν να αναζητούν τροφή σε μεγάλες αποστάσεις από τις θέσεις φωλιάσματός τους. Η τροφή άλλωστε από τις μονάδες εκτροφής δεν ήταν η καλύτερη για αυτά καθώς περιείχε μεγάλη ποσότητα αντιβιοτικών και άλλων φαρμάκων, αφού επρόκειτο για άρρωστα ζώα που τελικά πέθαναν και κατέληγαν στον λάκκο.
Η κατανάλωση ζώων με μεγάλη συγκέντρωση φαρμάκων στους ιστούς τους διαπιστώθηκε ότι είναι ένας βασικός λόγος για την μείωση των γυπών σε άλλα μέρη, όπως στην Ινδία. Οι γύπες από περήφανα πουλιά μοιάζουν πλέον, παντού στον κόσμο, σαν να είναι εξαρτημένοι από τα σκουπίδια και τα αποφάγια του ανθρώπου και τα απόβλητα της σύγχρονης κτηνοτροφίας.
Καθώς ο σκουπιδότοπος στην Καλαμπάκα θα έκλεινε, σχεδιάσαμε μια ταΐστρα για γύπες. Αν και τελικά την έφτιαξαν, σε άλλη θέση από την προτεινόμενη, δεν υπήρχαν χρήματα για την λειτουργία της. Οι τοπικοί φορείς ήταν θετικοί για μια ταΐστρα γυπών. Το θέλανε ως μέσο προσέλκυσης τουριστών, αλλά νομίζανε ότι θα λειτουργούσε αυτόματα. Έτσι λειτούργησε για λίγο και πλημμελώς. Υποτίθεται ότι θα ασχολούνταν με αυτό η δασική υπηρεσία αλλά φάνηκε ότι η διατήρηση της βιοποικιλότητας είναι η τελευταία της προτεραιότητα στην πράξη, παρά τις μεγάλες διακηρύξεις. Σιγά σιγά τα πουλιά λιγόστεψαν και φτάσαμε στην σημερινή απελπιστική κατάσταση.
Θα συμβεί στα Μετέωρα ότι και σε πολλές άλλες περιοχές της χώρας;
Το 1987 στις Πρέσπες βλέπαμε κάθε πρωί τον ασπροπάρη να περιπολεί στους δρόμους και να τρέφεται με νεκρές χελώνες, πατημένες από αυτοκίνητα. Μετά το 1995 βλέπαμε μόνο τις πατημένες χελώνες. Παρόμοια πορεία κατάρρευσης των πληθυσμών του είδους συνέβη και σε άλλες περιοχές μέχρι το 2005.
Πριν δεν μας ένοιαζε για την διατήρηση των γυπών γιατί θέλαμε ανάπτυξη … «με τους γύπες θα ασχολούμαστε ; Θα υπάρχουν στην Αφρική». Τώρα δεν μας νοιάζει γιατί έχουμε οικονομική κρίση…